z doświadczenia mistycznego własnego lub innych osób, nie tylko na podstawie rzeczy. I to istnienie, przygodne jeżeli poznane w rzeczach, doskonałe jeżeli poznane w doświadczeniu mistycznym, odnosił przez negację do Boga.
b. Możliwość u Anzelma mistycznego poznania istnienia Boga. Zwrócenie uwagi we współczesnej teorii poznania na fakt dwu czynności intelektu w akcie poznania[1] bardzo przydaje się mistyce. Podstawą ontologiczną doświadczenia mistycznego jest Łaska w człowieku, podstawą działania, czy wykonywania doświadczenia mistycznego są dary Ducha św.[2]. Gdy Bóg spowoduje w człowieku doświadczenie mistyczne, człowiek wtedy intelektem możnościowym doświadcza istnienia obecnego w nim Boga. Nie może ujmować istoty Boga, nawet jeżeli istota w Bogu utożsamia się z Jego istnieniem. Poznawanie istoty musi dokonywać się w człowieku poprzez zmysły. Człowiek więc nie może zastosować tego procesu w stosunku do Boga. Może jednak i jedynie w doświadczeniu mistycznym doświadczać istnienia Boga. Mistycy mówią, że mistyczne doświadczenie Boga jest niejasne, że czują obecność Boga, lecz nie poznają Boga, nie widzą go[3]. To świadczy na korzyść tego, że w akcie doświadczenia mistycznego jest ujmowane tylko istnienie Boga w sposób pozapojęciowy. Tak rozumiane doświadczenie mistyczne, jako więc doświadczenie istnienia, a nie pojęciowy kontakt z istotą Boga, zgodne jest z naturą poznania ludzkiego. Bóg, obecny w człowieku przez Łaskę, staje w doświadczeniu mistycznym przed intelektem ludzkim nie tylko już jako przedmiot wiary, lecz także jako obecny przedmiot poznania. Intelekt możnościowy ujmuje wtedy istnienie Boga[4].
Anzelm albo znał doświadczenie mistyków, albo sam doświadczył istnienia Boga w akcie doświadczenia mistycznego. I to doświadczone istnienie Boga odniósł do pojęcia Boga, które znał z wiary. Aby w jakiś
- ↑ J. Maritain, Distinguer pour unir ou les degrés du savoir, Paris 1932. s. 218; E. Gilson, L’être et l’essence, Paris 1948, s. 286.
- ↑ La grâce sanctifiante et l’habitation de Dieu dans l’âme en état de grâce: voilà les fondements ontologiques, les principes premiers de l’existence mystique. J. Maritain, op. cit., s. 513; [...] Dans l’ordre de l’exercice ou de l’opération la manière dont a lieu cette expérience et les moyens qu’elle met en jeu: c’est-à-dire les dons du Saint Esprit et la connaissance par connaturalite due à la charité JJ. Maritain, op. cit., s. 503.
- ↑ Rozum, ile mi się zdaje, nie myśli, ani się nie gubi, tylko, jak mówię, nie działa, będąc jakby przerażony wielkością tych rzeczy, które ogląda. Św. Teresa od Jezusa, Życie, Dzieła św. Teresy, tłum. z hiszp., Kraków 1939, t I, s. 142-143.
- ↑ Określenie kontemplacji filozoficznej, kontemplacji mistycznej, mistyki, doświadczenia mistycznego, ascezy, mistycyzmu, patrz M. Gogacz, Mistyka a poznanie Boga, „Znak“ LIX (1959) 593-596.
