Strona:PL Łukasz Górnicki - Dworzanin polski.djvu/013

nęła znacznie na podniesienie oświaty i ogłady, a jej ideały, choć może w mniej wykwintnych formach, przesiąkały coraz szersze warstwy. Oczywiście jeżeli ze względu na wierność obrazu porównamy „Dworzanina“ z „Żywotem poczciwego człowieka“ Reja — a porównanie to samo przez się nam się nasuwa — to musimy Rejowi przyznać wyższość. Całe życie spędzone wśród szlachty, na sejmikach, sądach i biesiadach, dało mu tak wielką znajomość swego społeczeństwa, że dzieło jego jest nieocenioną skarbnicą, jeśli chodzi o poznanie ziemianina owego czasu pod względem intelektualnym, moralnym, społecznym. Tłumaczona czy przerobiona książka Górnickiego nie może się z niem pod tym względem równać. Zato ma inne zalety, których nie dostaje Rejowi. W pierwszym rzędzie wymienić trzeba wielkie i gruntowne wykształcenie, dalej ideał etyczny i społeczny znacznie wyższy niż u praktycznego epikurejczyka Reja — książka Górnickiego mówi o zupełnie innych sferach pod względem umysłowym i obyczajowym. Ma wreszcie największą zaletę, która obecnie szczególniej wysoko w naszych oczach ją stawia, wspaniały język. Niełatwe miał Górnicki zadanie: język włoski zdawna wykształcony pod względem literackim i filozoficznym. język, który miał przed wiekami już w swej historyi takie postaci jak Dante, Petrarca, Boccaccio, zdolny był do wyrażania najsubtelniejszych odcieni myśli i uczucia. Tłumaczenie z takiego języka na polski, niewyrobiony i dotąd potocznym tylko, a co najwyżej politycznym, sądowym i kaznodziejskim służący sprawom, było zadaniem wcale niełatwem. Wywiązał się z niego Górnicki wprost świetnie: dobór wyrazów, budowa zdań i okresów, ścisłość i logika, swoboda i płynność — to zalety, które poraz pierwszy w takim stopniu zjawiły się w prozie polskiej. Jeśli porównamy choćby prozę Reja, zawsze trochę ciężką i czasem nieporadną mimo niepoślednich zalet, z językiem „Dworzanina“, giętkim i subtelnym, a przecież prostym i naturalnym, musimy uznać Górnickiego za mistrza stylu, za jednego z twórców prozy polskiej. Wytworność właściwa Odrodzeniu włoskiemu oddała tu pod względem formalnym świetną usługę literaturze polskiej, a choć nie postawimy Górnickiego w pierwszym rzędzie naszych pisarzy XVI. w. pod względem treści, pod względem języka jego zaśługa jest olbrzymia a działalność prawdziwie twórcza.