adempta sunt: nam eorum, qui in perpetuum exilium dati sunt vel relegati, potest quis sententia partem bonorum adimere“. Zasadnicza jednak zachodzi różnica między exilium i relegatio w sytuacji prawnej skazanego[1]; w istocie swej sprowadza się relegatio do osiedlenia osoby karanej w miejscu określonem przez instancję karzącą; ona to będzie owym „quis“ z powyższego tekstu; instancja ta może również zarządzić konfiskatę części mienia; lecz — i to należy podkreślić — sam fakt relegacji nie pociąga za sobą konfiskaty, która może nastąpić jako dodatkowy punkt orzekającej o karze sentencji.
W słynnem dziele Th. Mommsena, poświęconem rzymskiemu prawu karnemu (Römisches Strafrecht, Lipsk 1899, str. 964—980) znajdujemy szkic zarówno genezy, jak również istoty relegacji. Zdaniem wielkiego romanisty wygnanie i interdictio igni et aqua rozwinęły się w epoce cesarskiej z relegacji, która stanowiła pierwotnie akt działania administracyjnego pozbawiony cech penalno-prawnych. Istotnie w skutkach akty są podobne, lecz geneza ich jest całkowicie różna.
Pogląd Mommsena stanowi swoistą rezygnację z badań nad związkiem genetycznym kar epoki cesarstwa oraz republiki[2]. Ustrojowe bowiem względy decydowały o tej czy innej postaci procedury karnej. Stają się one jednak zrozumiałe w świetle badania genezy aktów; z tego względu uważam za konieczne podjęcie rozważań o genezie relegacji.
Interdictio aqua et igni stanowi zastępstwo wykonania kary śmierci; albowiem — i to podkreślić należy — kara śmierci jako element ustawy, nigdy nie została zniesiona ani też złagodzona, lecz faktycznie nie była w epoce republiki przez organy wymiaru sprawiedliwości lub z ich polecenia wykonywana[3]. Nadto dodać należy, że w epoce II i I w. prz. Chr. ustaliło się powszechnie, iż zwroty caput, res capitalis i t. p. dotyczą całości praw obywatelskich; aqua et igni interdictio stanowi konsekwencję tego, że podsądny skorzystał z zupełniej i obywatelowi rzymskiemu przed wyrokiem niekwestjonowanej swobody ruchów[4] (o ile nie było właśnie aktu administra-
- ↑ Por. podstawowe studjum, E. Levy‘ego — Die römische Kapitalstrafe Sitzb. Heidelberg. Akad. 1931 r. (5a rozprawa).
- ↑ Taką metodę stosuje J. Lengle w niezmiernie ciekawem studjum: Römisches Strafrecht bei Cicero und den Historikern. (Neue Wege zur Antike, 11) Lipsk—Berlin 1934.
- ↑ Levy E. o. c. str. 18.
- ↑ Polybios. VI, 14,7 Τοίς γὰρ ϑανάτου ϰρινομένοις, ἐπὰν ϰαταδιϰάζωνται, δίδωσι τὴν ἐξουσίαν τὸ παρ' αὐτοῖς ἔϑος ἀπαλλάττεσϑαι φανερῶς, ϰἂν ἔτι μία λείπηται φυλὴ τῶν ἐπιϰυρουσῶν τὴν ϰρίσιν ἀψηφοφόρητος, ἑϰούσιον ἑαυτοῦ ϰαταγνόντα φυγαδείαν
