że zgorszenie publiczne[1]. Najczęściej cytowanym przykładem relegacji zarządzonej przez ojca w stosunku do poddanych w ramach patria potestas jest postępowanie Lucjusza Manljusza względem syna Torquatusa, późniejszego bohatera walk z Gallami (r. 362 prz. Chr.). Lucjusz, któremu za arbitralność jego w czasie urzędowania nadano przydomek Imperiosus, spotkał się z zarzutami trybuna ludu Pomponjusza: „Criminique ei tribunus inter cetera dabat, quod filium iuvenem, nullius probri compertum, extorrem urbe, domo, penatibus, foro, luce, congressu aequalium prohibitum, in opus servile, prope in carcerem atque ergastulum dederit, ubi summo loco natus dictatorius iuvenis cotidiana miseria disceret vere imperioso patre se natum esse. At quam ob noxam? quia infacundior sit et lingua impromptus“, (Liv. VII, 4, 4—5)[2].
Niewątpliwie ojciec mógł skazać syna w ten sposób, chociażby spotkać go miała z tej racji powszechna vituperatio. Lecz nie można tego mieszać z aktami opartemi na imperium magistratury. Podobnie nie można dopuszczać konfuzji między sądem sprawowanym przez ojca rodziny i sądem publicznym[3]. Zresztą dalsze dzieje bohatera filipiki pomponjuszowej nasuwają wyraźne w tym względzie wskazówki. Kiedy bowiem Torquatus, jako konsul, dowodził armją wysłaną przeciw zbuntowanym Latynom i syn jego wbrew zakazowi konsulów, który brzmiał: „ne quis extra ordinem in hostem pugnaret“, stoczył na własną rękę utarczkę z wrogiem, a wyszedłszy z niej zwycięsko niósł ojcu łupy, wówczas Torquatus — wg. słów Liwjusza (VIII, 7, 13—22) — oświadczył, że syn przez postępek swój naruszył imperium consulare oraz maiestatem patriam, że czyn jego obala disciplinam militarem, na której opierała się dotąd potęga armji rzymskiej; musi więc, choć ojcowskie serce ból ściska, skazać go na śmierć. „I, lictor, deliga ad palum“ — oto ostateczny rozkaz Torquatusa. Chociażbyśmy więc całą przemowę Torquatusa położyli na karb sztuki retorycznej Liwjusza, jednak obraz prawny tej sytuacji nie ma charakteru retorycznego wypracowania, natomiast jest oparty na znajomości stosunków rzymskich, na odczuciu rodzimego prawa. Zdaje się nie ulegać wątpliwości, że Manljusz — wnuk — skazany zo-
- ↑ Mommsen o. c. str. 19 i 968; por. Rehm w Pauly‘ego R. E. VI. (r. 1852) s. v. relegatio.
- ↑ Cicero, de officiis III, 31, 112 Criminabatur etiam (scil. — M. Pomponius tr. pl.), quod Titum filium, qui postea est Torquatus appellatus, ab hominibus relegasset et ruri habitare iussisset.
- ↑ por. Łapicki, o. c. str. 181 nn. Zmigryder-Konopka Z. — U źródeł rzymskiej procedury karnej. Przegląd Historyczny t. XI (serji II-iej) zeszyt II, r. 1934, str. 168—169.
