watela i zapytuje senatorów — „Quid mihi auctores estis?“[1]. Jeśli natomiast nie zwróci się do senatu lub nie opiera się na żadnej z leges już obowiązujących przy zastosowaniu relegacji, wówczas możemy mówić, że nastąpiła ona na podstawie edyktu magistratury (edicto magistratus). Jako przykład nasuwa się tutaj los Marka Fulwjusza Nobiliora, trybuna wojskowego w r. 180 przed Chr. Toczyły się właśnie operacje przeciw Ligurom na północy Italji oraz przeciw Celtyberom w Hiszpanji. Fulwjusz, sprawując przejściowo dowództwo legjonu, bezprawnie rozpuścił żołnierzy, a od centurjonów wziął przysięgę, że sumy należne skarbowi wpłacą na ręce kwestorów. Wieść o tem dotarła szybko do dowódcy armji nadciągającej do kraju Ligurów; szybko wysławszy oddział jazdy, zdołał on powstrzymać przeważną część rozpuszczonego legjonu, a o całości sprawy zawiadomił konsula w Rzymie. I oto na wniosek, czy też zapytanie konsula, senat powziął uchwałę „eo referente senatus factum est consultum, ut M. Fulvius in Hispaniam relegaretur ultra novam Carthaginem; litteraeque ei datae sunt a consule ad P. Manlium in Hispaniam ulteriorem deferendae: milites iussi ad signa redire“. Fulwjusz przekroczył ustawę lex curiata de imperio, albowiem do niego nie należały jako
- ↑ Por. Z. Zmigryder-Konopka. — Wystąpienie władzy rzymskiej przeciw Bachanaljom italskim. Przegląd Historyczny. T. IX (Ser. II) z. 1, r. 1930, str. 53 n. Täubler E. Der römische Staat. Einl. in die Altertumswiss. III/4 r. 1935, str. 45—46. Ob. wyżej uw. 18.
toczy się o to, kto jest vir bonus w przeciwstawieniu do takiego, który jest mendosus, a równocześnie — medicandus; odpowiedź popularna, lecz płaska według poety, który myśl istotną zachował na koniec listu, brzmi:
„qui consulta patrum, qui leges iuraque servat,
quo multae magnaeque secantur iudice lites,
quo res sponsore et quo causae teste tenentur“.
Lecz Horacy charakteryzuje ogólnie człowieka, który „z prawem jest w porządku“, który przestrzega ustaw, orjentuje się w szczegółach ius (a więc również ius honorarium, czyli w edyktach pretorskich i innych; na tem częściowo polega przeciwstawienie leges oraz iura), a także respektuje autorytatywne opinje senatu, względnie — za czasów Augusta — te senatus consulta, które już miały walor ustawy.
Podział wprowadzony przez prawników epoki cesarstwa obejmuje senatus consulta uchwalane przez senat, który posiadł kompetencje o wiele szersze od posiadanych przezeń w epoce republiki. Przytoczymy opinję Gaiusa, I, 2 — Constant autem iura populi Romani ex legibus, plebiscitis, senatus consultis, constitutionibus principum, edictis eorum, qui ius edicendi habent, responsis prudentium. Na porównanie z nią zasługuje zdanie Pomponiusa, Dig. 1, 2, 2, 12. Tenże prawnik podaje krótką genezę instancyj ustawodawczych Rzymu; o senacie tak się wyraża: „Deinde quia difficile plebs con-
