nia do rzeczywistości aktualnej teoretycznych form, których tradycja przewyższała starożytnością swą argumenty opozycjonistów. Ci sięgali tylko — do wojen punickich); w owej strukturze państwowej powstały zasadnicze pojęcia ustrojowe rzymskie[1], których wprowadzanie w życie i stosowanie ulega przemianom, ale których charakter prawny utrzymywali Rzymianie z uporem zaciekłych tradycjonalistów.
Tego właśnie rodzaju przysięgą na posłuch imperatorowi jest słynna przysięga Italji[2] i prowincyj zachodnich na rzecz Oktawjana, złożona w r. 32 przed Chrystusem, „Iuravit in mea verba tota Italia sponte sua et me belli, quo vici ad Actium ducem depoposcit, Iura verunt in eadem verba provinciae Galliae, Hispaniae, Africa, Sicilia. Sardinia“[3] — mówi August w testamencie swego życia. Akt miał wszelkie pozory legalności, skoro oficjalnie zezwala się, jak mówi Suetonius, aby mieszkańcy Bolonji, których patronem był Antonjusz, przysięgi na rzecz syna Cezara nie składali[4]. Ta przysięga odpowiadała pierwszemu aktowi dawnej przysięgi wojskowej; była to przysięga stawiennictwa i wierności imperatorowi, t. j. osobie obdarzonej imperium i summa auspicia[5]. Odtąd przysięga tego rodzaju stanie się precedensem i będzie podstawą poboru w epoce cesarstwa. W ten sposób nawet mieszkańcy prowincji będą zobowiązani do służby wojskowej; rzeczą zaś cesarza — czyli imperatora — jest ich „wybrać“, dokonać „dilectus“; jeśli imperator wcieli ich do armji regularnej, wówczas tak, jak za czasów
- ↑ Idem — Sur la genese de quelques institutions politiques romaines. Sprawozd. z posiedzeń Tow. Nauk. Warszaw. XXV 1932. Wydział II.
- ↑ Dio Cass. L. 6, 2—4. Por. Levi M. A. — Ottaviano Capoparte T. II. Florencja 1933, str. 177—179. Dalszy tok rozważań naszych wykaże ich rozbieżność z tezą K. Zakrzewskiego o rewolucyjnem podłożu pryncypatu, ogłoszoną w czasopiśmie Eos. T. XXXII, r. 1929, str. 79—82. Prof. Zakrzewski rozpatruje coniuratio, jako zjawisko politycznej w rozprawie mojej o trybunacie plebejskim wskazywałem na znaczenie coniurationis w strukturze wojska rzymskiego; podobne stanowisko zajmuje Nap w cytowanem wyżej dziele. Ob. uw. 56.
- ↑ Res. Gest. V, 25.
- ↑ Suet. Aug. 17. 2. — Bononiensibus quoque publice, quod in Antoniorum clientela antiquitus erant, gratiam fecit coniurandi cum tota Italia pro partibus suis.
- ↑ Zręcznem posunięciem politycznem było, że znanemu w epoce upadku rzeczypospolitej tytułowi imperator przydano obecnie cechy właściwe w okresach wcześniejszych. Por. Levi M. A. — L‘appellativo Imperator. Rivista di Filologia T. X. (LX) 2, r. 1932, Por. uw. 37.
