persolverit[1], neque me neque liberos meos eius salute cariores habebo, eosque, qui in eum hostili animo fuerint, mihi hostes esse ducam; si sciens fallo fefellerove, tum me liberosque meos luppiter optimus maximus ac divus Augustus ceterique omnes di im mortales expertem patria incolumitate fortunisque omnibus faxint“[2].
Przysięga ta w istocie rzeczy stanowi dawną przysięgę wojskową, na której postać pierwotną wskazaliśmy; jej ogniwem pośredniem będzie przysięga epoki II w. przed Chr. znana nam z Polybiosa (VI, 21, 2) — ή μέν πειϑαρχήσειν καί πονήσειν τό προστασσόμενον ύπό τών άρχόντωι κατά δύναμιν; zaznaczamy jedynie, że cytowana przysięga wojskowa stanowi drugie stadjum, — to, o którem mówiłem wyżej, odróżniając je jako moment przysięgi „na posłuszeństwo“[3] od przysięgi „na stawiennictwo“; moglibyśmy uznać stadjum I-e (t. j. przysięgę na „stawiennictwo“) za element mobilizacyjny, natomiast stadjum II-e (t. j. przysięga „na posłuszeństwo“) stanowiłoby element organizacyjno-wojskowy[4]. Ten ostatni element, aczkolwiek odgrywał zasadniczą rolę w życiu politycznem ze względu na zespolenie osoby władcy z armją[5], mniej nas w danym wypadku interesuje, albowiem w obecnym szkicu badamy jedną z prawnych podstaw kompetencyj władców Imperium Romanum w zakresie władzy pokojowej, sprawowanej nad obywatelami rzymskimi niewcielonymi do armji czynnej. Taka właśnie będzie przysięga składana przez ogół mieszkańców Imperium, która zasadniczo stanowiła spójnię między nimi i w której na miejsce zdobywczej Romy republikańskiej z jej senatem i magistraturą gminy-państwa wkracza imperator, zwierzchnik terenu objętego władztwem Rzymu, t. zw. imperium militiae.
Przełomowy moment objęcia władzy przez Tyberjusza można uważać za precedens w formie ustabilizowania się nowej postaci ustroju rzymskiego; rządy Augusta bowiem należy w dużej mierze uznać
- ↑ Tego rodzaju stanowisko suponowało a priori, że wszelka akcja wojenna, podjęta przez imperatora, będzie miała charakter obronny, a nie napastniczy; wobec tego zyskać ona może kwalifikację bellum iustum; por. formułę clarigationis omówioną przez M. St. Popławskiego w dziele Bellum Romanum. Lublin 1923 r., str. 6 nn, Ob. Chodźko-Domaniewska A. — Ius belli jako wynik charakteru sakralnego wojny rzymskiej. Charisteria G. Przychocki. Warszawa 1934, str. 49.
- ↑ Por. Festus s. v. Lapidem silicem p. 102. L. Danz. H. A. — Der sacrale Schutz im römischen Rechtsverkehr. Jena. 1857, str. 23.
- ↑ Ob. Nap., l. c. w uw. 56, str. 134.
- ↑ Flavius Jos., Antiq, XIX, 4, 2, 247, Naber.
- ↑ Por. Cass. Dio. LVII, 3; Hardy E. G. w komentarzu do cytowanego listu Pliniusa, (C. Plinii Caecilii Sec. epistulae. Londyn 1889, str. 154—155).
