Jackowi poradności i sprytu; podczas zamieszek targowickich dobrze się obłowił(!)... Jacek nie przylgnął sercem do żadnego(!) człowieka... Ileż to ofiar poświęcił jeden człowiek swej dumie! Jeżeli w nim zwyciężyła idea dobrego, powinien był złe naprawiać, nie oglądając się na interes własny i rodziny. Wogóle moralność Jacka, czyniącego pokutę, tak nie może zadowolnić, jak nie zadowalniała przedtem. Umie on mądre rady dawać drugim, ale sam do tych rad nie chce się stosować. Od drugich wymaga dość energicznie pewnych ofiar, ale sam daleki jest od ich czynienia... Istota pokuty Jackowej zupełnie jest fałszywa(!), bo on się stosownie do potrzeby nie skruszył wewnętrznie, nie złagodniał, nie zwyciężył swojej gwałtowności... Nie miał zdolności do wzniesienia się nad swoje czasy, do przewyższenia rówieśników myślą i uczuciem“...[1]
Jakżeby się był cieszył Gerwazy z tak energicznej inwektywy prokuratorskiej! Wszelako, nawet prokurator zmuszony jest osłabić swe wywody przyznaniem, że Jacek był „cząstkowym przykładem narodowego charakteru“, że był takim, jakim go wychowała ówczesna szkoła i społeczeństwo, więc „pojmował rzeczy jak drudzy“, a skoro i „dzisiejsze społeczeństwo jeszcze dość znacznie pogrążone jest w złem“, to wkońcu: „rzućmy bryłę ziemi do Jackowego grobu ze słowami: sit illi terra levis!“[2].
A z za grobu Jacka Soplicy dolatują urywane słowa spowiedzi Robaka, których snać nie dosłyszał surowy prokurator: „Już mię nie zatrwożą gniewy ludzkie, bo jestem już pod ręką Bożą... Jest w tem zasługa nie chcieć zostać winowajcą narodowym, choć naród okrzyczy cię zdrajcą... Gdziem nie był! com nie cierpiał?... Biłem się za kraj —
- ↑ „Adam Mickiewicz od wyjazdu z Petersburga i „Pan Tadeusz“ przez Alberta Gąsiorowskiego, Wadowice, 1874, str. 124—129; 143—146. Wogóle cała ta książka jest charakterystycznym produktem naszego „pozytywizmu“ z lat „Przeglądu Tygodniowego”.
- ↑
sit illi terra levis — (z łac.) niech mu ziemia lekką będzie
