Okryci gęstą kurzawą, powrócili Humboldt i jego towarzysze, po obejrzeniu meczetu, do swojego mieszkania. Ulice Kazania nie są brukowane: były one dawniej, jak w wielu innych miastach rossyjskich, wyłożone wolno leżącemi belkami; ale kiedy podczas buntu Pugaczewa w r. 1774, miasto objęte zostało płomieniem: paliły się nietylko domy, ale pomosty ulic, przez co pożar się zwiększył i ugaszenie jego było tem trudniejsze[1]. Po tym wypadku ulice miasta postanowiono wybrukować: co jednakże nie przyszło do skutku, zapewne z tego powodu, że w pobliżu miasta nie ma zdatnych do bruku kamieni. Jednakże, przy położeniu Kazania nad dwoma żeglownemi rzekami, można byłoby sprowadzić podobne kamienie bez znacznych kosztów lub szczególnych trudności z dalszych stron. Przykrzejszem jeszcze, niżeli pył latem po długo trwającej pogodzie, jest jesienią w dżdżystej porze, lub na wiosnę, podczas roztajania śniegów błoto na ulicach, szczególnie w nizko leżących częściach miasta, do których woda z wyższych części spływa.
Kazań leży pod 55°58’ szer., a więc pod tym samym prawie równoleżnikiem co Moskwa, ale 11½° dalej ku wschodowi. Wysokość miasta nad powierzchnią morza wynosi zaledwo 9 sążni[2], co tém bardziej zadziwiać powinno, że bezwzględna wysokość Berlina, który dziewięć razy bliżej leży od brzegów morza Bałtyckiego, niżeli Kazań od najbliższej części morza Lodowatego, wynosi blizko 17 sążni. Na wielkiej Lombardzkiej równinie, będącej niegdyś dnem jednego z ramion morza Adryatyckiego, grunt katedry medyolańskiej ma 61 sążni wysokości nad powierzchnią morza. Grunt Padwy jest zresztą tylko na 7 sążni podniesiony, ale Padwa, leżąca na dnie kotliny równin, zostaje w sześć razy mniejszem oddaleniu od morza Adryatyckiego, niżeli Kazań od Lodowatego.
Ponieważ powierzchnia morza Kaspijskiego jest zaledwo na 13 sążni niższą od równi morza Czarnego, zostaje więc dla spadku Wołgi od Kazania do morza Kaspijskiego (na przestrzeni, według obrachowania Humboldt‘a, 307 mil morskich, licząc 20 na stopień geograficzny, po odtrąceniu trzeciej części na załamania rzeki), nie więcej jak 22 sążnie. Spadek ten jest nadzwyczaj małym. Odległość Strasburga od rozdziele-
- ↑ W roku 1842 miasto to znowu przez pożar było zniszczone. Z pomiędzy 4,500 domów, zaledwo 500 było murowanych, reszta z okrąglaków budowań rossyjskie chaty. Oprócz paru ulic, zresztą wszystkie były niebrukowane. Rzędy dylów, któremi zamiast trotuarów po obu stronach wyłożone były ulice, przyczyniły się i tą razą do rozszerzenia pożaru.
- ↑ Humboldt, Środkowa Azya, t. II, str 32 i następne.
