Strona:PL Aleksandra Humboldta Podróże po Rossyi 01.djvu/065

dowane i pojechano w nich do wsi, leżącej na ruinach dawnego miasta i blizko nich o 9 wiorst jeszcze od brzegu. Przyjemne zarośla okrywają nizinę, tworzącą tu jak wszędzie lewy brzeg Wołgi i podnoszącą się później do wyniosłej równiny, na której Bołgarya, równie jak Kazań, pobudowane. We wsi znaleziono wszystko w ruchu; cała ludność jej wyszła na spotkanie podróżnych i czekała na nich podzielona na osobne gromady mężczyzn, kobiet i dzieci. Na czele tych gromad stali starsi wsi, którzy, według rossyjskiego zwyczaju, podnieśli Humboldt’owi, za jego zbliżeniem się, chleb i sól, jako oznakę ich poszanowania.
 Najważniejsze z tych starych ruin znajdują się powiększej części wewnątrz otoczonego rowem wału, tworzącego podłużny owal, który może mieć 7 stóp obwodu. Wału braknie tylko na północnej stronie, gdzie jednak znajduje się od wschodu na zachód ku Wołdze ciągnący się szeroki wąwóz, który dawną Bołgaryę z tej strony mógł dostatecznie osłaniać. Na spadzistości wewnątrz wału leży wieś Bołgarya, z dość pięknym murowanym kościołem we wschodniej stronie, w pozostałej zaś części obwodu leżą pojedynczo rozproszone ruiny. Z pomiędzy nich najwięcej zasługują na uwagę dwie wieże i dwie budowle. Wyższa z tych wież leży tuż w blizkości kościoła; jest ona okrągłą, przy podstawie tylko ośmiokątną; w niej znajdują się drzwi, przez które wchodzi się po kamiennych kręconych schodach wewnątrz; prowadzą one na szczyt, który w nowszych czasach pokryty został drewnianym dachem. Wysokość wieży aż do dachu wynosi 72 stóp, obwód spodniej części 80 stóp. Druga wieża, leżąca około 300 stóp na południo-wschód od pierwszej jest mniejszą od tej ostatniej, ale zresztą podobnego kształtu.
 Z dwóch budowli, jedna którą włościanie nazywają domem sądowym czyli czarnym (czornaja pałata), leży w samym środku obwodu. Jest ona co do kształtów swoich dobrze zachowaną. Zajmuje kwadratową powierzchnię, mającą 24 stóp z każdej strony, a wysokość jej może wynosić 38 stóp. Składa się z trzech piątr z otworami na drzwi i okna; wyższe piętro jest mniejsze i ośmiokątne; nad niem wznosi się półkulista kopuła z ośmiokątnym otworem we środku. Obok tej budowli widać jeszcze wokoło resztki murów wielu gmachów, które jednak ani z sobą; ani z główną budowlą nie zdawały się zostawać w połączeniu.
 Druga budowla, około 600 stóp ku południowi oddalona od wyżej opisanej, zdaje się, że służyła za miejsce kąpieli. Jest ona przez mieszkańców wsi nazywaną białym domem (biełaja pałata). Największa jej długość z północy na południe wynosi 82 stóp, szerokość z półno-