Strona:PL Allan Kardec - Księga duchów.djvu/283

 593. Zwierzęta czy działają na mocy tylko instynktu?
 „Będzie i to zależeć od systematu. Istotnie instynkt panuje u większej części zwierząt, ale czy nie widzicie i takich, które działają za pomocą ustalonej woli? Jest to rozum, tylko ograniczony.“
 Oprócz instynktu nie podobna odmawiać niektórym zwierzętom i rozumnych czynów, w których przebija się wola, działająca w pewnym wytkniętym kierunku, i stosownie do okoliczności. Mają więc one rozum, działalność którego odwróconą została wyłącznie w kierunku zaspokojenia potrzeb i zachowania ich bytu. Nie ma w nich ani twórczości, ani popędu do doskonalenia się; jakbyśmy nie podziwiali ich prace, to jednak co robiły ongi, robią i dzisiaj, ani lepiej ani gorzej, podług pewnych stałych i niezmiennych, z góry określonych form. Piskle, oddzielone od swoich, zbuduje gniazdo zupełnie takie same jak i rodzice, chociaż o tem żadnej nauki nie pobierało. Jeśli niektóre z nich są zdolne do przyjęcia pewnego wychowania, rozwoju umysłowego zacieśnienego w ciasne szranki, to tu występuje człowiek, korzystający z ich podatnej natury, bo postęp nie leży wcale w ich zakresie; a pozorny rozwój jest ułudą tylko i zupełnie jednostkowym; zawsze bowiem zostawiony samemu sobie, wraca na powrót w granice przez naturę mu nakreślone.
 594. Zwierzęta czy posiadają jaką mowę?
 „Kiedy chcecie rozumieć przez to mowę zgłoskowaną, to nie; ale gdy zapytujecie o sposobie porozumiewania się za pomocą głosu, więc tak; mówią one do siebie daleko więcej, jakby się to wam zdawać mogło; język ich jednak jak i pojęcia są ograniczone do wyłącznego zaspokojenia ich potrzeb.“
 — Zwierzęta nieme, zapewne nie mają mowy?
 „Za to porozumiewają się w inny sposób. Pomiędzy ludźmi, czyż nie ma innych sposobów do porozumiewania się oprócz słowa? A o niemych co powiesz? Zwierzęta, będąc obdarzone odruchami duszy, pociągającemi do utrzymania stosunków pomiędzy sobą, maja i środki do porozumiewania się i wyrażania uczuć. Sadzisz, że ryby nie porozumiewają się pomiędzy sobą? Człowiek nie dostał wyłącznego przywileju na