Zresztą musicie wiedzieć, że istnieją rzeczy, których człowiek nie może zbadać; ta należy do rzędu takich w obecnej chwili.
73. Czy instynkt jest niezależny od rozumu?
„Nie, nie całkiem, albowiem jest tylko pewnego rodzaju rozumem. Instynkt jest rozumem niewyrozumowanym, niesamowiednym, za pomocą którego wszystkie istoty zaspakajają swe potrzeby.“
74. Czy da się oznaczyć granicę pomiędzy rozumem a instynktem, t. j. określić dokładnie, gdzie się kończy jeden, a zaczyna drugi?
„Nie; częstokroć bowiem zlewają się one razem, pomimo to można z łatwością wyróżnić czyny instynktowe od czynów rozumnych.“
75. Czy jest to prawdą, że zdolności instynktowe osłabiają się w miarę rozwoju zdolności umysłowych?
„Nie; instynkt istnieje zawsze, tylko człowiek zaniedbuje go rozwijać. Instynkt tak samo jak rozum prowadzi nas do dobrego; kieruje nami prawie zawsze, i często daleko trafniej od samego rozumu; nigdy nie błądzi.
— Rozum dla czego nie zawsze bywa przewodnikiem nieomylnym?
„Byłby wtedy nieomylnym, gdyby nie paczono go przez złe wychowanie, pychę i samolubstwo. Instynkt nie rozumuje; rozsądek zaś poddaje popędy wyborowi woli, i tem samem daje mu swobodną wolę.“
Instynkt, to rozum początkujący, który od właściwego rozumu tem się różni, że objawy jego bywają zawsze samodzielne, gdy tymczasem pochodzące od rozumu, bywają skutkiem kombinacji i czynu wyrozumowanego.
Instynkt podlega zmianom, stosownie do potrzeb. U istot obdarzonych samowiedzą i pojmowaniem rzeczy zewnętrznych, łączy się on z rozumem, t. j. z wolą i wolnością
.jpg)
