Strona:PL Balzac-Ludwik Lambert.djvu/056

bardziej skomplikowaną. Jeżeli niektórzy uczeni nie uznają jeszcze, że zwierzęcość przelewa się w ludzkość mocą olbrzymiego strumienia życia, to pewna iż kupiec korzenny zostaje parem Francji, szlachcic zaś spada niekiedy na najniższy szczebel społeczny. Następnie, Buffon znalazł u zwierząt życie niezmiernie proste. Zwierzę ma mało sprzętów, nie zna ani sztuk ani rzemiosł; podczas gdy człowiek, mocą prawa które trzebaby zbadać, dąży do wyrażenia swoich obyczajów, swojej myśli i swego życia we wszystkiem co dostosowuje do swoich potrzeb. Mimo iż Leuwenhoëc, Swammerdam, Spallanzani, Réaumur, Karol Bonnet, Műller, Haller i inni cierpliwi zoografowie wykazali, jak bardzo życie zwierząt jest interesujące, zwyczaje każdego zwierzęcia są, w naszych oczach przynajmniej, zawsze wciąż jednakie; podczas gdy zwyczaje, strój, mowa, mieszkanie księcia, bankiera, artysty, mieszczanina, księdza i nędzarza są zupełnie różne i zmieniają się z biegiem cywilizacji.
 Tak więc zamierzone dzieło musiałoby mieć potrójną formę: mężczyźni, kobiety i rzeczy; to znaczy osoby i materjalny wyraz jaki dają swojej myśli; wreszcie człowiek i życie.
 Czytając suche i niestrawne szeregi faktów, które nazywają się historją, któż nie zauważył, że pisarze zapomnieli, w każdej epoce, w Europie, w Persji, w Grecji, w Rzymie, dać nam historję obyczajów? Ustęp z Petronjusza tyczący prywatnego życia Rzymian raczej podraźnia niż zaspakaja naszą ciekawość. Spostrzegłszy tę olbrzymią lukę w dziedzinie historji,