Strona:PL Balzac - Chłopi. T. 1.djvu/230

do gabinetu prefekta. Po tej konferencji, generał Montcornet napisał do żony, że jedzie do Paryża i nie wróci przed upływem tygodnia. Ujrzymy, z wykonania kroków które podyktował baron Bourlac, jak rozumne były jego poglądy. Jeżeli Aigues mogły się uchronić od powszechnej złej woli, to jedynie stosując się do polityki, jaką ten urzędnik wytyczył pod sekretem hrabiemu de Montcornet.
 Niejednemu z tych, którzy szukają przedewszystkiem anegdoty, wydadzą się te wyjaśnienia zbyt rozwlekłe; ale pożytecznem będzie tu zaznaczyć, że, popierwsze, historyk obyczajów podlega prawom twardszym niż te, które władają historykiem faktów; musi uczynić wszystko prawdopodobnem, nawet to co prawdziwe; gdy w dziedzinie właściwej historji, niemożliwość usprawiedliwiona jest tem, że się zdarzyła. Ułomności społecznego lub prywatnego życia rodzą się z całego świata małych przyczyn, które mają związek ze wszystkiem. Uczony obowiązany jest uprzątnąć lawinę, pod którą zginęły wioski, aby wam pokazać kamyki oderwane od wierzchołka, będące przyczyną uformowania się tej góry śniegu. Gdyby chodziło tutaj tylko o samobójstwo, jest ich pięćset na rok w Paryżu; ten melodramat stał się pospolity i każdy może przyjąć jego najzwięźlejsze racje; ale w kogo możnaby wmówić, że zdarzyło się samobójstwo Własności, w czasach gdy majątek zda się cenniejszy od życia? De re vestra agitur, powiadał bajkospis, chodzi tu o sprawę wszystkich tych, którzy coś posiadają.