Strona:PL Balzac - Księżna de Langeais.djvu/35

kupieckiej lub rzemieślniczej czy nie kłóci się stale z nawykami możnych? Handel i praca idą spać w chwili gdy arystokracja siada do obiadu; jedni krzątają się i hałasują kiedy drudzy spoczywają; rachunki ich nie schodzą się nigdy, jedni są dochodem a drudzy wydatkiem. Stąd obyczaje najzupełniej sprzeczne. Spostrzeżenie to nie ma w sobie nic ubliżającego. Arystokracja jest poniekąd myślą społeczeństwa, jak mieszczaństwo i proletarjat są jego organami i funkcją. Stąd różne siedziby tych sił; a z przeciwieństwa ich wynika pozorna antypatja, spowodowana rozmaitością ruchów czynionych wszakże we wspólnym celu. Te rozbieżności wynikają tak logicznie z wszelkiej Konstytucji, że liberał najskłonniejszy potępiać ją jako zamach na wzniosłe ideje, pod któremi plebejscy karjerowicze kryją swoje ambitne zamiary, uważałby za bardzo pocieszne, gdyby książę de Montmorency mieszkał przy ulicy Saint-Martin na rogu ulicy noszącej jego nazwisko, lub gdyby książę de Fitz-James, potomek królewskiego rodu Szkocji, miał swój pałac przy ulicy Marji Stuart, na rogu ulicy Montorgueil. Sint ut sunt, aut non sint, te piękne pontyfikalne słowa mogą służyć za dewizę magnatom wszystkich krajów.
 Fakt ten, oczywisty w każdej epoce i zawsze uznany przez lud, kryje w sobie rację stanu: jest zarazem skutkiem i przyczyną, zasadą i prawem. Masy mają zdrowy rozsądek, a odbiegają od niego dopiero wówczas, gdy ludzie złej wiary je roznamiętnią. Ten zdrowy rozum zasadza się na ogólnych prawdach, prawdziwych w Moskwie jak w Londynie, w Genewie jak w Kalkucie. Gdziekolwiek skupicie na danej prezstrzeni rodziny o nierównym majątku, ujrzycie iż wytworzą się klasy wyższe, patrycjusze, pierwsze, drugie i trzecie towarzystwo. Równość będzie może prawem, ale żadna moc ludzka nie zdoła jej uczynić faktem. Spopularyzowanie tej myśli byłoby bardzo użyteczne dla szczęścia Francji. Nawet najmniej inteligentne masy pojmują dobrodziejstwa harmonji społecznej. Harmonja jest poezją ładu, a lud ma żywą potrzebę ładu. Zgodność rzeczy między sobą, jedność — aby wszystko rzec w jed-