Strona:PL Balzac - Księżna de Langeais.djvu/43

 A teraz streścimy bez trudu ten nawpół-polityczny rzut oka. Brak rozległych horyzontów i ogrom małych błędów. Chciwość odbudowania wielkich fortun, która ogarnęła wszystkich. Istotna potrzeba religji dla podtrzymania polityki. Żądza uciech, szkodliwa dla ducha religji i rodząca obłudę. Opór kilku wybitnych ludzi, którzy widzieli jasno i których sparaliżowały dworskie rywalizacje. Szlachta prowincjonalna, często czystsza rasą od szlachty dworskiej, ale która urażona, lekceważona, odsunęła się. Oto przyczyny, które się zespoliły, aby stworzyć z Saint-Germain wieżę Babel obyczajów. Saint-Germain nie było ani zdecydowane w swoich zasadach, ani konsekwentne w postępkach; ani zupełnie moralne, ani otwarcie rozwiązłe, ani zepsute ani siejące zepsucie. Nie poniechało zupełnie rzeczy które mu szkodziły, ani nie przyjęło pojęć które byłyby je ocaliły. Mimo że składające je osoby były nad wyraz błahe, stronnictwo uzbroiło się we wszystkie owe wielkie zasady, które dają życie narodom. Otóż, aby zginąć w pełni sił, co trzeba czynić? Było trudne w wyborze osób dopuszczonych na dwór; było zwierciadłem dobrego smaku i wykwintnego lekceważenia; ale to pewna, że upadek jego nie był świetny ani rycerski. Emigracja z 1789 miała jeszcze jakieś uczucia; wewnętrzna emigracja z 1830 wrażliwa jest jedynie na interesy. Kilku ludzi wsławionych piórem, potentaci wymowy, Talleyrand na kongresie, zdobycie Algieru, oraz szereg nazwisk które odzyskały historyczny blask na polach bitwy, oto drogowskaz dla naszej arystokracji; oto sposoby, jakie jej zostały, aby się unarodowić i podtrzymać jeszcze swoje prawa i tytuły, — o ile raczy.
 We wszelkim organizmie odbywa się praca wewnętrznej harmonji. Jeśli dany człowiek jest leniwy, lenistwo zdradza się w każdym jego ruchu. Toż samo fizjognomja danej klasy dostraja się do powszechnego ducha, do duszy która ożywia ciało. Za Restauracji, kobieta z Saint-Germain nie miała ani hardego zuchwalstwa, jakie cechowało swawolę dam dawnego Dworu; ani skromnego dostojeństwa spóźnionych cnót, któremi później okupywały swoje