Strona:PL Balzac - Lekarz wiejski.djvu/148

władzę lub inteligencję: uznacie także, że funkcje ich pełnomocników powinny być nader ograniczone. Prawodawca, moi panowie, powinien wyrastać ponad swą epokę. Śledzi on kierunek powszechnych błędów i określa punkty, w których skupiają się pojęcia danego narodu: pracuje tedy bardziej jeszcze dla przyszłości niż dla współczesności; bardziej dla pokolenia które dorasta, niż dla tego które mija. Otóż, jeżeli powołacie masy do stanowienia praw, czy masa może być wyższa od samej siebie? Nie. Im wierniej zgromadzenie będzie odbijało pojęcia tłumu, tem mniej będzie rozumiało zadania rządu, tem poziomsze będą jego horyzonty, tem mniej ścisłe, tem chwiejniejsze będzie jego prawodawstwo, bo tłum jest zawsze i będzie tylko tłumem. Prawo wymaga poddania się regułom, wszelka reguła jest w sprzeczności z naturalnym obyczajem, z interesami jednostki: czy masa będzie tworzyła prawa przeciw samej sobie? Nie. Często dążność praw powinna iść w odwrotnym kierunku niż dążność obyczajów. Kształtować prawa w duchu powszechnego obyczaju, czyż by to nie znaczyło w Hiszpanji popierać nietolerancję i próżniactwo; w Anglji zmysł kramarstwa; we Włoszech kult sztuki, której zadaniem jest wyrażać społeczeństwo ale która nie może być całem społeczeństwem; w Niemczech kastowość; we Francji lekkomyślność, nowinkarstwo, skłonność do podziałów na stronnictwa, które nas zawsze zjadały?
 „Co wynikło z tych czterdziestu lat, przez które zgromadzenia wyborcze zajmują się prawodawstwem? Mamy czterdzieści tysięcy praw. Naród, który ma czterdzieści tysięcy praw, nie ma żadnego. Pięćset średnich inteligencyj — bo cały wiek niema ani stu wielkich inteligencyj na swoje usługi — czy zdoła się wznieść do tych horyzontów? Nie. Ludzie wciąż przybywający z pięciuset różnych miejscowości nigdy nie będą jednako rozumieli ducha praw, a prawo powinno być jedno. Ale idę dalej. Prędzej czy później, zgromadzenie takie podpada pod berło jednego człowieka: zamiast mieć dynastje królów, macie zmienne i kosztowne dyna-