Strona:PL Balzac - Lekarz wiejski.djvu/150

który siłą rzeczy musi bezustanku poddawać swoje czyny powszechnemu uznaniu. Ale co się tyczy zmian wprowadzanych w działanie władzy, czy to jednego, czy wielu, czy masy, zmiany te mogą wypływać jedynie z religijnych instytucyj danego narodu. Religja jest jedyną naprawdę skuteczną przeciwwagą wobec nadużyć najwyższej władzy. Jeżeli w jakimś narodzie zaniknie poczucie religijne, wówczas staje się on zasadniczo niesforny, a władca staje się z konieczności tyranem. Sejmy, które się stwarza między władzą a poddanymi, są jedynie środkami łagodzącemi te dwie dążności. Zgromadzenia, w myśl tego co rzekłem, stają się wspólnikami albo buntu albo tyranji. Mimo to, rząd jednego, ku któremu się skłaniam, nie jest dobry jakąś absolutną dobrocią, bo owoce polityki zawsze będą zależne od obyczajów i wierzeń. Jeżeli naród się zestarzał, jeżeli filozofizm i duch przeczenia zepsuły go do szpiku, wówczas naród ten kroczy do despotyzmu mimo form wolności; tak samo jak narody roztropne prawie zawsze umieją znaleźć wolność pod formami despotyzmu. Z tego wszystkiego wynika konieczność wielkiego ograniczenia w prawach wyborczych, konieczność silnej władzy, konieczność potężnej religji, któraby uczyniła bogacza przyjacielem ubogiego, a ubogiemu nakazała zupełną rezygnację. Absolutną koniecznością jest ograniczyć Izby poselskie do kwestji podatków i do protokółowania praw, odejmując im tworzenie ich bezpośrednie.
 „Istnieją w wielu mózgach inne pojęcia, wiem o tem. Dziś, jak niegdyś, zdarzają się gorące głowy szukające czegoś lepszego, ludzie którzyby chcieli urządzić społeczeństwo rozsądniej niż jest urządzone dzisiaj. Ale zmiany, wiodące do zasadniczych przewrotów społecznych, wymagają powszechnej zgody. Nowatorowie muszą być cierpliwi. Kiedy zważam czas jakiego wymagało upowszechnienie chrześcijaństwa, ów przewrót moralny który miał być nawskroś pokojowy, drżę na myśl o nieszczęściach rewolucji w celach czysto materjalnych, i jestem za utrzymaniem istniejącego etanu rzeczy. Zostawcie każdemu jego myśl, powiedział chrystja-