Strona:PL Balzac - Lekarz wiejski.djvu/151

nizm; każdemu jego pole, rzekło nowożytne prawo. Nowożytne prawo dostroiło się do chrześcijaństwa. Każdemu jego myśl, to jest uświęcenie praw inteligencji; każdemu jego pole, to uświęcenie własności zdobytej wysiłkiem pracy. Oto podstawy naszego społeczeństwa. Natura oparła życie ludzkie na głosie instynktu zachowawczego; życie społeczne ugruntowało się na interesie osobistym. Oto są dla mnie prawdziwe zasady polityczne. Naginając te dwa samolubne uczucia do myśli o życiu przyszłem, religja łagodzi gwałtowność społecznych zdarzeń. W ten sposób, cierpienia wynikłe z tarcia interesów Bóg uśmierza poczuciem religijnem, które każe zapomnieć o samym sobie; tak samo jak zapomocą nieznanych praw złagodził tarcie w mechanice światów. Chrystjanizm nakazuje ubogiemu znosić bogacza, a bogaczowi ulżyć nędzy ubogiego: dla mnie tych kilka słów, to jest streszczenie wszystkich praw boskich i ludzkich.
 — Ja, który nie jestem mężem Stanu, rzekł rejent, uważam monarchę za likwidatora społeczeństwa, które powinno być w stałym stanie likwidacji; przekazuje swemu następcy bilans czynny, równy temu który otrzymał.
 — I ja nie jestem mężem Stanu, odparł żywo Benassis wpadając rejentowi w słowo. Wystarczy nieco zdrowego rozsądku, aby polepszyć dolę gminy, kantonu lub powiatu; rządzenie całym departamentem wymaga już talentu; ale te cztery sfery administracyjne przedstawiają jedynie ograniczony horyzont, który łatwo można objąć wzrokiem: interesy ich łączą się z wielką machiną państwa widocznemi węzłami. W wyższej sferze wszystko się wyolbrzymia; spojrzenie męża Stanu musi ogarniać horyzonty zgóry. Aby zrobić sporo dobrego w departamencie, powiecie, kantonie albo w gminie, wystarczało przewidzieć rezultat na dziesięć lat naprzód; ale gdy chodzi o naród, trzeba przeczuć jego losy i ogarnąć je na przestrzeni całego wieku. Geniusz Colbertów i Sullych jest niczem, jeśli się nie opiera na woli, która tworzy Napoleonów i Cromwelów. Wielki minister, panowie, to wielka myśl wypisa-