Strona:PL Balzac - Lekarz wiejski.djvu/64

dzie zawsze tylko przypadkiem, póki wychowanie nie odmieni we Francji obyczajów. Kiedy te obyczaje się zmienią, kiedy będziemy wszyscy wielkimi obywatelami, czyż nie staniemy się, mimo wygód codziennego życia, najnudniejszym, najbardziej znużonym, najmniej artystycznym, najnieszczęśliwszym ludem, jaki istnieje na ziemi? Ale nie do mnie należy rozstrzygać te ważne zagadnienia, nie jestem na czele kraju.
 „Poza temi względami, inne jeszcze trudności sprzeciwiają się temu aby rząd miał stałe zasady. W sprawach społecznych, drogi panie, niema nic bezwzględnego. Pojęcia, które odpowiadają jednej okolicy, są zabójcze dla innej: z ludźmi jest tak jak z gatunkami ziemi. Jeżeli mamy tylu złych gospodarzy, to dlatego, że dar rządzenia, tak jak smak, zależy od uczucia bardzo szczytnego, bardzo czystego. Talent płynie tu z charakteru, nie z wiedzy. Nikt nie może ocenić czynów ani myśli sprawującego rządy, prawdziwi jego sędziowie są daleko, rezultaty jeszcze dalej. Każdy może tedy bez niebezpieczeństwa uważać się za powołanego do rządu. We Francji, naturalny urok inteligencji budzi w nas wielki szacunek dla ludzi z ideą, ale idee są prawie niczem tam gdzie trzeba tylko woli. Wreszcie rząd nie polega na tem, aby narzucać masom myśli lub metody mniej lub więcej trafne, ale na tem, aby dobrym lub złym pojęciom tychże mas nadawać kierunek, któryby je obracał dla dobra powszechnego. Jeżeli przesądy lub nawyki jakiejś okolicy idą w złym kierunku, mieszkańcy sami z siebie odrzucą swoje błędy. Czyż wszelki błąd w polityce ekonomji wiejskiej, politycznej lub domowej, nie powoduje strat, które na dłuższą metę własny interes usunie?
 „Tutaj, na szczęście, zastałem białą kartę. Dzięki moim radom, postawiono uprawę ziemi dobrze, ale nie było tu żadnego błędu w zasadach rolnictwa, a ziemia była dobra: łatwo mi było tedy wprowadzić pięcioraki płodozmian, sztuczne łąki i uprawę ziemniaków. Mój system rolniczy nie natykał się na żaden przesąd. Nie posługiwano się tutaj lichemi pługami, jak w niektórych