Strona:PL Balzac - Lekarz wiejski.djvu/66

długo wahałem się, czy mam zostać księdzem, lekarzem, czy sędzię pokoju. Nie bez przyczyny, drogi panie, łączy się przysłowiowo te trzy czarne suknie: kapłana, prawnika i lekarza: jeden goi rany duszy, drugi rany sakiewki, trzeci — ciała. Wcielają oni społeczeństwo w jego głównych zasadach istnienia: sumienie, własność i zdrowie. Niegdyś pierwszy, później drugi, stanowili całe państwo.
 „Ci, którzy żyli przed nami na ziemi, sądzili, i słusznie może, że kapłan, mający rząd dusz, powinien mieć całą władzę w ręku. Był wówczas królem, kapłanem i sędzią; ale wówczas wszystko działo się przez wiarę i sumienie. Dziś, wszystko się zmieniło, bierzmy naszą epokę taką jak jest. Otóż ja sądzę, że postęp i dobrobyt mas zależy od tych trzech ludzi. To są trzy potęgi, które bezpośrednio dają ludowi uczuć działanie faktów, interesów i zasad, trzech wielkich rezultatów, stworzonych w narodzie przez wypadki, własność i idee. Czas kroczy i sprowadza zmiany; własność wzrasta lub maleje; trzeba wszystko miarkować wedle tych przemian; stąd płyną zasady porządku. Aby cywilizować, aby stwarzać produkcję, trzeba wszczepiać masom pojęcie, w czem osobisty interes schodzi się z interesami narodu, których wykładnikiem są fakty, interesy i zasady. Te trzy zawody, stykające się nieodzownie z temi rezultatami ludzkiemi, wydają mi się dzisiaj największą dźwignią cywilizacji: one jedne mogą stale dawać uczciwemu człowiekowi skuteczne środki poprawienia losu ubogich klas, z któremi są w stosunkach bez przerwy.
 „Ale chłop chętniej słucha człowieka, który mu przepisuje lekarstwo aby zbawić jego ciało, niż księdza który radzi o zbawieniu jego duszy. Jeden może mu mówić o ziemi którą on uprawia, tamten zmuszony jest prawić o niebie o które on dba dzisiaj niestety bardzo mało. Powiadam: niestety, bo dogmat o przyszłem życiu jest nietylko pociechą, ale także podatnem narzędziem rządzenia. Czyż religja nie jest jedyną potęgą, która uświęca prawa społeczne? W braku religji rząd zmuszony był wymyślić TERROR