Strona:PL Balzac - Ostatnie wcielenie Vautrina.djvu/17

są dla nas niedostrzegalne i obojętne; wrażliwi jesteśmy tylko na wewnętrzną prawdę i żywotność typu; pod tym zaś względem, takie panie d’Espard, de Maufrigneuse, de Sérizy, odciskają się w wyobraźni naszej niezatartemi rysami.
 W Ostatniem wcieleniu Vautrina, Balzac odzyskuje siłę i celność myśli, które w poprzednim tomie gubiły się niekiedy pod romantyzmem fabuły. Nie brak tego romantyzmu i tutaj; ale o wiele częściej jest on wspaniałem wyolbrzymieniem życia do rozmiarów mitu, niż urągającem prawom życia kipieniem forsownie podniecanej wyobraźni. Faktem jest, że zbrodnia istnieje; że, poza naszem społeczeństwem, istnieje, w każdej wielkiej stolicy, całe drugie społeczeństwo będące z niem w ciągłej wojnie. Egzystencja ludzi należących do owego świata znajdującego się poza prawem jest, z natury rzeczy, arcyromantyczna; wystarczy wziąć do ręki kronikę policyjną paryskiego dziennika, aby się o tem przekonać. Faktem jest, iż codziennie zdarzają się ucieczki z więzień, przedstawiające się jako niepojęty tryumf chytrości i zuchwalstwa jednostki nad samoobroną społeczeństwa. A zresztą, czyż nie byłoby niedorzecznością kwestjonować prawo poety do opowiadania nam baśni? Mądra i ciekawa baśń, czyż to nie jest najpierwotniejsza, najbardziej odpowiadająca potrzebom naszej myśli i wyobraźni forma literatury?
 Omawiając w paru słowach Blaski i nędze, uczyniłem sobie niewinną zabawę z tego, aby notować pewne nieścisłości i niekonsekwencje, jakich dopuszcza się Balzac w toku opowiadania. Nie jest to zresztą tylko błaha rozrywka: notowanie tych rysów pozwala nam wejrzeć głębiej w mechanizm twórczy Balzaka; przekonywują nas, iż twórca Komedji ludzkiej był o wiele więcej genjalnym improwizatorem niż cierpliwym budowniczym swoich wielkich koncepcyj. W gorączce twórczości nie miał nawet czasu ani pamięci na to, aby, wydając w książce te drukowane w dziennikach poszczególne części, usunąć owe jaskrawe sprzeczności. W Ostatniem wcieleniu jest ich może jeszcze więcej niż