Strona:PL Balzac - Podróż do Polski.djvu/59

zderzenie jest nieuniknione. Cesarz czyni tylko jeden gest, ale gest rozstrzygający: car musi iść naprzód, nie troszcząc się o przeszkody. Kapitan puszcza się wprost, przewraca statek angielski, dziurawi go, wyrządza własnemu steamerowi znaczne szkody, ale cesarz nie zboczył z drogi. Kapitana nagrodzono awansem i krzyżem, okręt angielski otrzymał hojne odszkodowanie. Oto jak Rosja musi przejść wszędzie.
 To też jakie pojęcie ma Rosja o swoim carze! Dwaj żołnierze słyszą o rozdźwiękach w kościele greckim; jeden mówi do drugiego swoją gwarą:
 — Zdaje się, że z Bogiem coś krucho.
 — Ba, odparł drugi, co nam do tego! Car da czyn świętemu Mikołajowi.
 Czyn jest tem, czem są klasy w cesarstwie chińskiem; to jest marka znacząca stopień istnienia Rosjanina w Cesarstwie. Car spostrzegł się, jak słychać, że ograniczył swą władzę i wiele mówi się o zniesieniu czynów, car bowiem może, wedle hierarchji czynów, powołać na dane miejsce jedynie człowieka którego czyn odpowiada wysokości stanowiska. Nie mógłby tedy wznieść genjusza czternastej rangi do funkcyj, które naprzykład wymagają czwartej klasy. My we Francji mamy wszystkie nieszczęścia czynu, nie mając kompensaty samowładztwa. I tak, ministrów trzeba brać z pomiędzy Parów albo posłów. Obstawiono warunkami wszystkie stanowiska, nawet posłowie muszą mieć czyn pięciuset franków podatku. To też przywilej rządzenia znajduje się z konieczności przydzielony conajwyżej dwudziestu osobom. Władza nie ma już, jak Ludwik XIV, prawa brania talentu tam, gdzie go znajdzie. Wiek, cenzus, wszystko jest czynem. Stąd ta gerontokracja — rządy starców — które hamują sprawność francuskiego gabinetu i które go wydadzą bez obrony wszelkiemu niebezpieczeństwu, z którejkolwiek pochodziłoby ono strony.
 Bądź co bądź, moi improwizowani przyjaciele znaleźli sposób pokonania tej trudności; wynajęto mi prywatne konie i skierowano mnie na Dubno z listem do policmajstra, który, mając przepustki,