Strona:PL Biblia Krolowej Zofii.djvu/47

Ta strona została skorygowana.

Tylem miał do powiedzenia o pięciu działach biblii z osobna. W ogólności zaś o całym tym pomniku dodaję, że jego poźniejszość od św. Floryańskiego Psałt. w tém się szczególniéj okazuje, iż ani razu nie spotykamy się tu już z aorystami albo imperfektami (chwalich, chwaliszę, mołwiach, mołwiachą itp.), któreto formy tam jeszcze są dość zwyczajne^[1]; ani razu także nie spotykamy się z zakończeniem przypadków 7^mych licz. poj. na i, y od rzeczowników nijakich takich jak słońce, pole, t. j. z formami poli, słońcy. Widać więc, że wyrażenia te wszystkie pozamierały w języku naszym jeszcze przed końcem XIV stulecia. — Używanie form liczby podwójnéj tak od rzeczowników, jak od innych części mowy przeciwnie trwa tu jeszcze w całéj sile! - Niemniéj jeszcze należą też do wyrażeń nader powszechnych imiesłowy użyte w swoich przypadkach piérwszych: kłaniaję, wstanę, zamiast kłaniając, wstając, a wróciw, byw zamiast wróciwszy, bywszy. Infinitiwy z pełném zakończeniem (wrócici, imieci, byci, ciécy, a między innymi i "wspomócy" [a nie wspomódzy]^[2]) należą do zjawisk dosyć zwyczajnych; równie jak i tryby rozkazujące zakończone jeszcze na i (puści, idzi, w l. mn. idzimy, idzicie itd.).
Formy VII przyp. w bodze, w roce, w grzesze, zamiast anorganicznych późniejszych w bogu, roku, grzechu, są bardzo liczne. W obec tego tém bardziéj zastanawia, że zdarzają się znowu odwrotne i wyrażenia: w stanu, w rodu, w ludu, w czasu, nawet w pokoleniu judowu (zamiast judowie, albo judowem), choć to już należy do rzadszych zjawisk.
"Będący" znaczy tosamo, co przyszły, mający być; zamiast zaś będąc, w dzisiejszém słowa tego znaczeniu, używają autorowie biblii po kilka razy formy sąc.
Z jednéj nieforemności syntaktycznéj nie umiem sobie zdać sprawy, zwłaszcza że jéj nie zauważyłem w innych pomnikach, a tu ona należy do zwrotów dosyć zwyczajnych, szczególniéj w czterech piérwszych téj biblii działach. Jestto bezwarunkowa niezgodność zaimków względnych (jen lub jenże, jaże, jeże) ze swoimi rzeczownikami tak co do rodzaju, jak liczby. Tak np. czytamy prawie co druga karta takie konstrukcye: A człowiek nie był, jeżtoby działał ziemię (zamiast: iżtoby, lub jenżeby); - Owoce jemy z drzewa, iżto jest w raju (zamiast: jeżto); - Zgładzi bóg wszytek wiek żywy, jeżto był na ziemi (zamiast: iżto był); - Nalazł ją anioł u studnicy, jeżto jest na ścieżce puszczy (zamiast: jażto jest); - Przemilczał przysięgę, jeżto zawiązała duszę swą (zamiast: jążto), itd. itd. Jest w tém wszystkiém jakaś dziwna chwiejność czy też jakby polubowna dowolność w dobieraniu czy to téj, czy owéj formy zaimków względnych.

↑ W pomniku naszym tylko od słowa być znajduje się używany jeszcze aorystus: bych, by, by, bychom, byście, (a zamiast 3^ciéj osoby w liczbie mn. już tylko znowu by); lecz tosamo znajdujemy i w znacznie pożniejszych jeszcze pismach.
↑ A więc w żaden sposób nie należy i dziś tego pisać przez dz, jak się to powszechnie praktykuje, tylko jedynie przez c: wspomóc, móc, strzyc itd., pomimo wszystkich tak rozpędliwych a do śmieszności sofistycznych wywodów w przeciwnym sensie ze strony przeciwnego obozu. Forma wspomócy jest na str. 266. Formy skrócone (móc, biéc) przez całą też tę biblią pisane są zawsze przez c lub "cz" (to cz brzmiało tu oczywiście c) a nigdy przez dz! - Komuby nie było dosyć na powyższym dowodzie, niechaj się dowie, że przykłady form mócy itp. znajdują się i w innych starodawnych literackich zabytkach, i to nawet drukowanych. W tych czasach nabył Zaklad Ossol. dzieło, żadnemu z bibliografów nieznane, z wydartym tytułem, lez jak się zdaje, z drukarni pochodzące Hallera i na początku wieku XVI drukowane z wielu drzeworytami, zawierające w sobie wyjątki z starego i nowego Testamentu w języku polskim. Bardzo ciekawy ten druk, może najdawniejszy polski, zawiera np. w wierszu 2^gim rozdziału XVI Ewangelii Łukasza św. takie miejsce: "Co to słyszę o tobie? Wydaj poczet władarstwa twego, bo już nie będziesz mocy władnąci". Tosamo u Wuyka brzmi tak: "albowiem już więcéj nie będziesz mógł szafować". A więc mócy jestto tryb bezokoliczny, w pełnéj formie. Jeżelić się mówiło, jak z tych okazów niezaprzeczenie wynika, mócy, biécy, a nie módzy: to się też i dziś literą c kończyć muszą wyrazy takie.

[1] W pomniku naszym tylko od słowa być znajduje się używany jeszcze aorystus: bych, by, by, bychom, byście, (a zamiast 3^ciéj osoby w liczbie mn. już tylko znowu by); lecz tosamo znajdujemy i w znacznie pożniejszych jeszcze pismach.

[2] A więc w żaden sposób nie należy i dziś tego pisać przez dz, jak się to powszechnie praktykuje, tylko jedynie przez c: wspomóc, móc, strzyc itd., pomimo wszystkich tak rozpędliwych a do śmieszności sofistycznych wywodów w przeciwnym sensie ze strony przeciwnego obozu. Forma wspomócy jest na str. 266. Formy skrócone (móc, biéc) przez całą też tę biblią pisane są zawsze przez c lub "cz" (to cz brzmiało tu oczywiście c) a nigdy przez dz! - Komuby nie było dosyć na powyższym dowodzie, niechaj się dowie, że przykłady form mócy itp. znajdują się i w innych starodawnych literackich zabytkach, i to nawet drukowanych. W tych czasach nabył Zaklad Ossol. dzieło, żadnemu z bibliografów nieznane, z wydartym tytułem, lez jak się zdaje, z drukarni pochodzące Hallera i na początku wieku XVI drukowane z wielu drzeworytami, zawierające w sobie wyjątki z starego i nowego Testamentu w języku polskim. Bardzo ciekawy ten druk, może najdawniejszy polski, zawiera np. w wierszu 2^gim rozdziału XVI Ewangelii Łukasza św. takie miejsce: "Co to słyszę o tobie? Wydaj poczet władarstwa twego, bo już nie będziesz mocy władnąci". Tosamo u Wuyka brzmi tak: "albowiem już więcéj nie będziesz mógł szafować". A więc mócy jestto tryb bezokoliczny, w pełnéj formie. Jeżelić się mówiło, jak z tych okazów niezaprzeczenie wynika, mócy, biécy, a nie módzy: to się też i dziś literą c kończyć muszą wyrazy takie.

[1]

[2]