że to stąd iż słyszeli o niej, jak to widać z potopu, obrzezania, krzyża św. Andrzeja, etc.[1]
Kiedym rozważał, skąd pochodzi, że istnieje tyle fałszywych cudów, fałszywych objawień, czarów, etc., zdało mi się, iż prawdziwą przyczyną tego jest to, że istnieją prawdziwe; nie byłoby bowiem możebne, aby istniało tyle fałszywych cudów, gdyby nie istniały prawdziwe, ani tyle fałszywych religij, gdyby nie istniała prawdziwa. Gdyby bowiem nie było nigdy tego wszystkiego, niepodobieństwem pono jest, aby ludzie to sobie wyroili, a jeszcze większem, aby tylu innych w to uwierzyło. Ale, ponieważ zdarzyły się bardzo wielkie rzeczy prawdziwe, i ponieważ uwierzyli w nie wielcy ludzie, wrażenie to spowodowało, iż cały świat stał się zdolnym uwierzyć również i w fałszywe. Tak więc, zamiast wnioskować że niema prawdziwych cudów skoro jest tyle fałszywych, trzeba rzec, przeciwnie, że są prawdziwe cudy skoro jest tyle fałszywych, i że fałszywe istnieją jedynie dla tej przyczyny że istnieją prawdziwe, i że, tak samo, fałszywe religje istnieją jedynie przez to, że istnieje prawdziwa. — Zarzut przeciw temu: iż dzicy mają religję; ale to stąd, iż słyszeli o prawdziwej, jak okazuje się z krzyża św. Andrzeja, potopu, obrzezania, etc. To pochodzi stąd, że umysł człowieka, ujarzmiony z tej strony przez prawdę, staje się tem samem podatny do wszystkich fałszów owego...
Jeremjasz, XXIII, 32, cudy fałszywych proroków. W hebrajskiem i u Vatable’a istnieją nieopatrzności.
Cud niezawsze znaczy cud. I Król., XIV, 15, cud znaczy obawa, i tak jest po hebrajsku. To samo wyraźnie u Hioba, XXXIII, 7. I także Izaj., XXI, 4; Jeremjasz, XLIV, 12. Portenum znaczy simulacrum, Jer., L, 38, i tak jest po hebrajsku i u Vatable’a. Iz., VIII, 18. Jezus Chrystus powiada, że on i jego wierni będą w cudach.
- ↑ Aluzja do ustępu z Montaigne’a, II, 12 (Apol.).
