Strona:PL Boy - Antologia literatury francuskiej.djvu/013

Henryk IV (1589—1610) doprowadza kraj do ładu i jedności. Edykt nantejski (1598), zapewniający hugonotom swobodę religijną, pozwala Francji wytchnąć po wojnach domowych. W ślad za tem, literatura i nauka dążyć będą do konsolidacji, metody; miejsce genjalnego chaosu zajmie najdalej posunięta dyscyplina myśli i języka, której owocem będzie klasycyzm XVII stulecia. Olbrzymi materjał, wchłonięty ze świata starożytności, przetworzy się na własny miąższ. Wiek XVI był klasycznym przez swe uwielbienie dla Rzymu i Grecji; wiek XVII stanie się klasyczny swoim własnym klasycyzmem.
 Na progu XVII w. stoi Descartes (Kartezjusz, 1596—1650). Główne znaczenie ma on w dziejach filozofji i nauki; ale i w literaturze znaczenie to jest olbrzymie. Ów gmach scholastycyzmu, dogmatycznej nibywiedzy, autorytetu, gmach do którego Rabelais szturmował szyderstwem, Montaigne rozumowaniem, on zwalił ostatecznie: następcom przyjdzie uprzątać gruzy. Metoda jego myślenia (będąc sama rasowym wyrazem francuskiego ducha) przeniknie całą literaturę francuską, dając jej, na dwa wieki blisko, wybitnie intelektualny charakter. Rozum, porządek, miara, jasność, będą panowały niepodzielnie; wszystko, co się nie mieści w tę ramę (więc poniekąd i żywa natura), zostaje wyrzucone za nawias, jako barbarzyństwo. Uczucia ogólne biorą górę nad osobistemi: ja twórcy kryje się poza jego tematem. Przerywa się związek między XVII wiekiem a średniowieczem; nie ma on śladu zrozumienia np. dla architektury gotyckiej, dla poezji Villona. Nawet ów wielki pisarz chrześcijański, Pascal, który podejmie zdeptanie