Strona:PL Boy - Antologia literatury francuskiej.djvu/017

swą dobroczynną rolę: w epoce, kiedy typem szlachcica i kawalera był jeszcze rubaszny zabijaka, one starały się wprowadzić polor, smak i poczucie literackie. Dopełnił dzieła stawania się francuskiej prozy genjuszem swym Pascal (Prowincjałki).
 Obok polerowania języka, poleruje się myśli. Studjum człowieka, podjęte przez Montaigne’a, rozpowszechnia się, staje się namiętnością, modą. Psychologizowanie, kreślenie aforyzmów, portretów, jest, w wieku XVII, ulubioną zabawą towarzyską. W literaturze znalazły te dwa rodzaje niedościgniony wyraz: aforyzmy, t. zw. „maksymy“, w La Rochefoucaldzie (1613—1689), portrety w La Bruyerze (1645—1696). Listy pisywane do córki pomieściły panią de Sevigné (1626—1696) w rzędzie klasyków. Z panią de la Fayette (1634—1696) psychologja wnika do powieści, która, z opowiadania mającego jedynie bawić, przemieni się w analizę duszy ludzkiej. W powieściach Lesage’a (1668—1747), psychologja, skojarzona z szerokiem tłem obyczajowem, szkicuje już pełny obraz społeczeństwa, który mistrzowsko kiedyś, w innej epoce, namaluje Honorjusz Balzac.
 Jak cechą arcydzieł ХVI w. jest bogactwo chaosu mającego urodzić świat, przy zupełnym braku kompozycji, tak znów wiek XVII — to ograniczenie się, doskonałość, jasność. Tragedja Racine’a, maksyma La Rochefoucaulda, bajka La Fontaine’a (1621—1695), oto, w różnych rodzajach, wzory tej klasycznej czystości. Kodyfikatorem jej i stróżem stał się słynny prawodawca poezji, autor Sztuki poetyckiej, Boileau (1636—1711).