Strona:PL Boy - Antologia literatury francuskiej.djvu/019

IV. WIEK XVIII I KWESTJA SPOŁECZNA. — MONTESQUIEU, ENCYKLOPEDJA, WOLTER. — SALON. — ATEIZM, ZEPSUCIE. — J. J. ROUSSEAU. — KOMEDJA.

 Narazie, wiek XVIII znaczy się upadkiem literatury, podporządkowaniem jej innym celom. Pochłaniają ją w znacznej mierze kwestje polityczne i społeczne. Więcej doraźnie działa, niż wydaje trwałych dzieł. Ale to właśnie ocaliło ją od zupełnego wyrodzenia i wyjałowienia w tym przejściowym okresie między klasycyzmem a romantyzmem. Przykładem Wolter: mierny we wszystkich rodzajach, z wyjątkiem wtedy, kiedy piórem jego kieruje namiętność polityczna i werwa agitacyjna. Gorycz społeczna dała najlepsze soki twórczości Russa i Beaumarchais’go.
 Nakreślmy w kilku słowach sytuację, którą zastał wiek XVIII.
 Reformacja w w. XVI rozdarła Francję wojnami religijnemi, poza któremi kryły się ambitne roszczenia wielmożów. Henryk IV uspokoił i zespolił Francję, ale za syna jego, Ludwika XIII (ur. 1601, pan. 1610—1643), a zwłaszcza za regencji w czasie małoletniości Ludwika XIV, fakcje podniosły znowu głowę. Walczył z niemi stanowczością, w imię jedności Francji i władzy królewskiej, wszechpotężny minister Ludwika XIII, kardynał Richelieu; zręcznością pokonał t. zw. Frondę (1648—1653) następca jego, Mazarin. Do połowy XVII w., niemal cała szlachta francuska była pod bronią: nastrojowi epoki odpowiada rycerska i męska tragedja Corneille’a. Ludwik XIV (ur. 1638, pan. 1643—1715), mający wysokie poczucie władzy oraz jedności państwa, które utożsamiał z własną osobą („Państwo, to ja“), na inny sposób