Strona:PL Boy - Antologia literatury francuskiej.djvu/024

czesnych (Henrjada Woltera, poematy księdza Delille) wydają się dzisiaj szczytem oschłości i nudy. Tragedja (Crébillon-ojciec, Wolter) przeżywa formy, stworzone przez wiek poprzedni. Ogół widzi w literaturze raczej zabawę czysto umysłową; strawę dla rozumu, nie dla uczucia.
 Wiek XVIII zostawił wszelako kilka dzieł, noszących cechy epoki, a mimo to żywych: komedye Marivaux (1688—1763), powiastkę Manon Lescaut (1731) Prevosta, wreszcie to arcydzieło powieści, Niebezpieczne Związki (1782) Laclosa, owoc dwóch wieków psychologicznej kultury. A na tych etapach: Marivaux — Crébillon-syn — Laclos, możemy obserwować ewolucję duszy wieku, przesyconej rozkoszą i łatwością użycia. W komedjach Marivaux, delikatne upojenie łączy się jakby z nieśmiałością wyrazu, niby rozkosz witana przez młode serce. Bujna zmysłowość bohaterów Crébillona zaprawna jest odcieniem nudy, szukającej podniety w deprawacji umysłowej. U Laclosa, stępienie na rozkosz idzie już dalej: przeradza się w pęd do czynienia źle, do dręczenia; stwarza cyniczny machiawelizm miłości. W Niebezpiecznych Związkach, arystokratyczne społeczeństwo dojrzało do tego, aby je Rewolucja rozpędziła; był czas, aby wymieść tę „cieplarnię“, powybijawszy w niej szyby. Anegdoty z XVIII w., zebrane z przedziwnem zachowaniem posmaku epoki przez Chamforta (1741—1794), najlepiej oddają i jej ducha, i zarazem budzącą się świadomość zgnilizny.
 Ten podmuch rozkoszy spływa się, w XVIII w., nader charakterystycznie z prądem filozoficznym. W Listach perskich, rozważania nad religją, ekonomją, oby-