w innych krajach. Wyłącznie zręcznością tej faktury stoi teatr Scribe’a (1791—1861); więcej nieco treści, przy równej zręczności, umiał mu dać Sardou (1831—1908). Augier (1820—1889) maluje w swych komedjach współczesne mieszczaństwo; Dumas-syn (1824—1895), rodzaj salonowego apostoła, porusza w swych sztukach tezy obyczajowe, dziś już przebrzmiałe. Labiche (1815—1888) wydoskonala technikę nowoczesnej krotochwili; Meilhac i Halevy stwarzają własny rodzaj w librettach do operetek Offenbacha.
Równocześnie z tym rozkwitem literatury, rozwijają się i ścierają idee społeczne, które przekazało wiekowi dziewiętnastemu poprzednie stulecie. Obok Chateaubrianda-artysty, i w większym jeszcze stopniu, zaprzeczeniem haseł Rewolucji jest pisarz polityczny Józef de Maistre (1754—1821), żądający odbudowy tronu z nieograniczoną władzą. Saint-Simon[1] (1760—1825) staje się wyrazem doktryn humanitarnych, apostołem świata pracy, prekursorem socjalizmu. Ksiądz Lammenais (1782—1854) pragnie pogodzić ducha religji z duchem nowożytnego społeczeństwa, katolicyzm z ideą demokracji. Uczeń Saint-Simona, August Comte (1798—1857), staje się twórcą pozytywizmu, wiążącego się ściśle z racjonalizmem XVIII wieku.
Na pograniczu literatury a wiedzy znajduje się w XIX wieku nauka historji, która, pod piórem francuskich pisarzy, nie zasklepia się w świecie uczonych, ale, czarując stylem i barwnością wykładu, rywalizuje w po-
- ↑ Z tej samej starej rodziny co książę de Saint-Simon (1675—1755), autor słynnych pamiętników.
