Strona:PL Boy - Antologia literatury francuskiej.djvu/085

MICHAŁ MONTAIGNE,

jeden z największych pisarzy i myślicieli francuskich, ur. 1533 z niedawno uszlachconej zamożnej rodziny Eyquemów, starannie wykształcony, przebywa za młodu szczeble karjery sądowniczej, bez zamiłowania jednak do tego zawodu; po śmierci ojca osiada w rodowym majątku, aby się zabawiać myślami i piórem. Rozkochany w literaturze łacińskiej, zaczyna kreślić, niemal na marginesie klasyków, swoje uwagi o życiu, bez planu, bez systemu, naprzemian o ważnych zagadnieniach i o błahostkach, jako jedyną busolę mając prawdę i szczerość. W ten sposób powstało dzieło jego życia — jedyne, oprócz Dziennika z podróży za granicą — Próby (Essais), epokowa książka nowoczesnej literatury francuskiej, jak i nowoczesnej myśli w ogóle. W Próbach znajduje wyraz owa zdolność i zamiłowanie do analizy psychologicznej, które będą stanowiły tak wybitną cechę literatury francuskiej. Przedmiotem zainteresowania Montaigne’a jest ten fenomen, jakim jest człowiek: ogląda go i obchodzi ze wszystkich stron; zrazu przez pryzmat literatury i historyi, zwłaszcza tak ukochanych mu starożytnych, Greków i Rzymian; później coraz bardziej bezpośrednio, w związku z życiem i tem co widzi dokoła siebie; wreszcie, doszedłszy do wniosku, iż najpełniej każdy może studyować człowieka na samym sobie, daje coraz więcej z siebie, kreśli swój wizerunek duchowy, spowiada się nam niejako, szczerze, poprostu, ze swojej ludzkiej natury.
 Montaigne nie wstępuje na żaden filozoficzny koturn, nie chce być niczem więcej jak człowiekiem; każdą kwestyę sądzi i ocenia zdrowym rozumem, wolnym od pęt i formułek. W dobie tkwiącej jeszcze głęboko w scholastycyzmie nauki, Montaigne wnosi swobodę i krytycyzm myślenia; w epoce fanatyzmu religijnego, głosi tolerancję, płynącą z owego Montaignowskiego sceptycyzmu, który — może za wąsko interpretowany — przylgnął do jego imienia.