Strona:PL Boy - Antologia literatury francuskiej.djvu/094

się nam powszechne i wrodzone: z czego wynika, iż co znajduje się poza granicami zwyczaju, zdaje się nam poza granicami rozumu; Bóg wie jak często nie do rzeczy!
 Gdyby każdy (jako my, wglądający w siebie, nauczyliśmy się czynić), skoro usłyszy jakąś trafną sentencyę, rozważył natychmiast w jaki sposób działa ona na niego, znalazłby wnet, iż jest mu ona nie tyle dobrem słowem, ile dobrem śmignięciem bata dla zwyczajnego lenistwa i tępoty jego sądu. Alić przestrogi prawdy i jej zalecenia przyjmuje się jako przeznaczone dla pospólstwa, a nigdy dla siebie: zamiast przechować je w obyczajach, każdy przechowuje je w pamięci; bardzo głupio i bezpożytecznie! Wróćmyż do władzy zwyczaju.
 Ludy wychowane w wolności i przywykłe stanowić o sobie, uważają wszelką inną postać rządów za poczwarną i przeciwną naturze: te, które podległe są władzy monarszej, toż samo; i choćby nawet losy dawały im w rękę najlepszą sposobność odmiany, kiedy nawet, po wielkich mozołach, zbędą się jarzma tyrana, spieszą czemprędzej, z tymże samym trudem, nałożyć sobie innego, nie mogąc się oswoić z tem, by miały nienawidzić tyranii. Dzięki przyzwyczajeniu, każdy zadowolony jest z miejsca gdzie go natura umieściła; dzikie plemiona Szkocji nie lubują sobie w Turenii, ani Scytowie w Tessalii. Darjusz zapytał Greków, za jaką cenę zgodziliby się przyjąć obyczaj Indjan, aby zjadać swych pomarłych ojców (tak bowiem właśnie czynią owi, w rozumieniu iż nie mogą dać im bardziej zaszczytnego grobowca niż w samych sobie); odpowiedzieli, iż za nic w świecie. Kiedy znów tamci próbowali nakłonić Indjan, aby poniechali swego zwyczaju, a przybrali grecki, który polegał na paleniu ciał, wzbudzili w nich jeszcze większą grozę. Tak dzieje się ze wszystkiem, ile że przyzwyczajenie przesłania nam prawdziwy obraz rzeczy.
 W swoim czasie, mając zaprowadzić posłuch dla pewnego obyczaju, przestrzeganego z wielką czcią sze-