Strona:PL Boy - Antologia literatury francuskiej.djvu/096

języku, których przeto, z konieczności, musi kupować wytłómaczenie i praktykę? Zgoła nie jest to wedle mądrego mniemania Isokratesa, który radzi królowi, aby uczynił handel i negocjacje między poddanymi wolne, swobodne i dające zyski, kłótnie zasię i zwady mają być uciążliwe i obłożone dotkliwym podatkiem. Osobliwy zaiste pomysł, aby samą słuszność uczynić przedmiotem frymarki, i dać prawom cenę towaru!
 Czy jest co dzikszego, niż widzieć naród, w którym, wedle uświęconego prawem obyczaju, urząd sędziego się sprzedaje, a wyroki płaci gotowizną? Gdzie prawnie odmawia się sprawiedliwości temu, kto nie ma jej z czego opłacić? I ma ten towar tak wielki obieg, iż utworzył się w państwie czwarty stan ludzi, trudniących się prowadzeniem procesów, dołączony do trzech dawniejszych: kościoła, szlachty i ludu! Stan ten, mając pieczę nad prawami i najwyższą zwierzchność nad mieniem i życiem, stanowi ciało oddzielne od ciała szlacheckiego: z czego zdarza się, iż są podwójne prawa, prawa honoru i prawa sprawiedliwości, w niektórych rzeczach cale sprzeczne. Tak samo surowo jedne potępiają naprzykład, gdy ktoś zostawi zadanie łgarstwa bez pomsty, jak drugie karzą pomstę której sobie poszuka. Wedle praw rycerskiego honoru, ten, kto ścierpi zniewagę, ma być wyzuty z czci i szlachectwa; wedle praw cywilnych zasię, ten, kto pomści się za nią, ma być karany gardłem. Kto szuka opieki prawa za zniewagę, której doznał na honorze, okrywa się hańbą; kto jej nie szuka, jest ścigany i karany przez te prawa.
 Weźmy znów coś z rzeczy obojętnych, jak ubranie: sprobujmy je sprowadzić do prawdziwego celu, to znaczy pożytku i ochrony ciała, z czego wywodzi się ich naturalna ozdoba i przystojność. Ileż tu dziwactw i osobliwości! Wedle mego smaku, darowałbym wam, między innymi, te nasze czworogranne czapki, ten długi ogon z fałdzistego aksamitu który niewiasty wieszają sobie u głowy obok innych cudacznych stroików. Te względy