Strona:PL Boy - Antologia literatury francuskiej.djvu/119

RENE DESCARTES (KARTEZJUSZ),

urodzony w r. 1596 w La Haye w Turenji, posiadł wcześnie całą współczesną wiedzę, ale, niezadowolony rezultatami swej nauki, postanowił ująć rzecz od początku, formułując samodzielnie podstawy nowoczesnego myślenia. Zasady, do których doszedł, zamknął w swojej głośnej Rozprawie o metodzie dobrego powodowania swoim rozumem i szukania prawdy w naukach, w której, podając w wątpliwość najbardziej podstawowe kryterja myśli, odbudowuje je od początku, zaczynając od własnego istnienia we wszechświecie (słynne: myślę więc jestem, cogito ergo sum). Te epokowe medytacje Kartezjusza przypadły na okres jego służby wojskowej, kiedy, podczas wojny trzydziestoletniej, zatrzymał się w Bawarji na leże zimowe: albowiem, zmierżony urzędową nauką i postanowiwszy „czytać jedynie w księdze życia“, kilka lat spędził w wojsku. Później osiada w Holandji, czując tam bezpieczniejszy grunt do tego rodzaju samodzielnych badań i tu przez dwadzieścia lat zajmuje się matymatyką, obserwacjami przyrody i filozofją. Ogłasza Próby filozoficzne, pisze Traktat o świecie (który wszelako niszczy na wieść o skazaniu Galileusza), wreszcie Traktat o namiętnościach duszy. Zarazem dokonał wielu doniosłych odkryć z zakresu badań przyrody. Umiera w r. 1650 w Sztokholmie, dokąd udał się na wezwanie swej wielbicielki, królowej Krystyny.
 Kartezjusz jest ojcem nowoczesnej filozofji; wyzwolił ją z więzów teologji i scholastyki, zespalając ją z geometrją, matematyką i przyrodoznawstwem; w miejsce średniowiecznego autorytetu, wprowadził nowoczesny krytycyzm. Zasadnicze swoje dzieło, Rozprawę o metodzie, napisał po francusku, bardziej licząc na zrozumienie swych idei wśród oświeconego ogółu, niż wśród zardzewiałych w łacinie zawodowców. Stąd dzieło jego, metoda ego myślenia, nie ograniczy się w swem promieniowaniu do ścisłej