Strona:PL Boy - Antologia literatury francuskiej.djvu/125

że wszystko, co jest przeciw naszej modle, jest śmieszne i przeciw rozumowi, jak to zwyczajnie mniemają ci, którzy nic nie widzieli. Ale, kiedy człowiek obraca zbyt wiele czasu na podróżowanie, staje się wreszcie obcym w swoim kraju; kiedy jest nadto ciekaw rzeczy które się działy w minionych wiekach, jest zazwyczaj bardzo nieświadomy tych, które się dzieją współcześnie. Prócz tego, bajki przedstawiają jako możebne wiele wydarzeń w istocie niemożebnych; nawet najwierniejsza historja, jeżeli nie zmienia i nie pomnaża wartości rzeczy aby je uczynić godniejszemi czytania, opuszcza przynajmniej najbardziej pospolite i najmniej świetne okoliczności, z czego pochodzi iż reszta nie wydaje się taką jak jest, i że ci, którzy kierują swoje obyczaje wedle stąd czerpanych przykładów, łatwo skłonni są popaść w szaleństwa paladynów z romansów i imać się zamiarów które przechodzą ich siły.
 Ceniłem wielce wymowę i byłem rozkochany w poezji; ale sądziłem, iż jedno i drugie to raczej dary umysłu niż owoce studjów. Ci, którzy silniejsi są w rozumowaniu i lepiej trawią myśli aby je oddać jasno i zrozumiale, mogą zawsze lepiej przekonać o swoich poglądach, chociażby mówili jedynie chłopską gwarą i nigdy nie uczyli się retoryki; ci zaś, którzy mają pomysły bardziej powabne i umieją je wyrazić z największym wdziękiem i okrasą, byliby zawsze największymi poetami, choćby sztuka poetycka była im zupełnie nieznana.
 Podobałem sobie zwłaszcza w naukach matematycznych, a to dla pewności i oczywistości ich racyj; ale nie ogarniałem jeszcze prawdziwego ich użytku; a sądząc iż służą jedynie dla sztuk mechanicznych, dziwiłem się, iż, skoro ich podwaliny są tak mocne i stałe, nie zbudowano na nich czegoś wznioślejszego. Przeciwnie znowuż, pisma starożytnych pogan traktujące o obyczajach porównywałem do pałaców bardzo pysznych i wspaniałych, ale zbudowanych na piasku i błocie: wynoszą bardzo wysoko cnoty i ukazują je jako godne czci nad