Strona:PL Boy - Antologia literatury francuskiej.djvu/220

jest bezkrytyczne stanowisko wobec tekstów, które sprawia, iż dla Montesquieu’go np. Numa Pompiljusz jest postacią w równym stopniu historyczną co Cezar lub August.
 Duch praw, to owoc dwudziestu z górą lat pracy i myśli pisarza. Montesquieu idzie tu drogą wskazaną przez Kartezjusza; w chaosie zjawisk stara się znaleźć stałe i niezłomne prawa; kształtowanie się i istnienie społeczeństw chce wyrazić jako mechaniczną niemal grę sił. Ten sposób ujęcia, który dzisiaj wydaje się czemś bardzo naturalnem, banalnem niemal, był w owym czasie nowy i płodny. Duch praw jest to porównawcze studjum prawodawstwa; jak treścią Prób Montaigne’a jest człowiek sam w sobie i jego mechanizm duchowy, tak Montesquieu’go zajmuje człowiek jako przedmiot zgrupowań społecznych. Wprowadza pojęcie klimatu, jako czynnika kształtującego obyczaj i prawodawstwo; daje gruntowny rozbiór i definicję trzech typów ustroju państwowego: despotyzmu, monarchji i republiki; w każdym z tych ustrojów stara się znaleźć główną działającą sprężynę (dla despotyzmu lęk, dla monarchji honor, dla republiki cnotę). Szeroko uwzględnia handel i wogóle kwestje ekonomiczne. W rozważaniach swoich obficie czerpie materjał ze starożytności, z tego co było wiadome wówczas o Wschodzie, o Chinach, Japonji, Rosji; o Polsce również znajduje się tam kilka niezbyt wesołych refleksyj. Wszystko to podane jest z francuską jasnością i zwięzłością; zarazem jednak — jak cały wiek XVIII we Francji — grzeszy Montesquieu zbyt mechanicznem ujmowaniem zjawisk żywego życia. Przewodnią myślą dzieła — obok czysto naukowych dociekań — jest myśl o Francji i o naprawie jej wadliwie funkcjonującego państwowego ustroju; jako wzór przyświeca pisarzowi konstytucja angielska, w czem również jest zwiastunem owej anglomanji politycznej będącej cechą XVIII w. we Francji. Dzieło to, które wywarło olbrzymi wpływ na swoją epokę, jest do dziś jednym ze wspaniałych pomników myśli ludzkiej.

---