Gdyby odemnie samego zależało przynoszenie szczęścia ludziom, to z pewnością droga Legionów byłaby szlakiem samej tylko radości i ani jeden zostawiony po drodze krzyż nie płakałby nad żołnierską mogiłą.
Niestety jednak, są przeznaczenia potężniejsze od szczęśliwego magnesu pluszowych niedźwiadków, i, pomimo całego wysiłku moich życzeń, szlak żołnierskiego marszu ku wschodowi słońca był jedną długą rzeką krwi i znoju, gdzie tylu, tylu bohaterów zostało w zimnym grobie, śnić Polskę.
„Śpij kolego, a w tym grobie
Niech się Polska przyśni tobie!“
Radość pierwszych chwil spotkania z Legionami przesłoniła się prędko gorzką troską o ich losy. Regestry, spisy, raporty, wiezione razem ze mną na wozie Dziadka opowiedziały mi ich dzieje aż do dna.
Opowiedziały tajniki związków przedwojennych, o których niegdyś słyszałem już tyle od Stasia i jego strzeleckiego karabinka...
I historyę pierwszego w chwili wojny oddziału „siódemki“, co w połowie bez koni, z siodłami na plecach przekroczył granicę Królestwa, by polską konnicę tworzyć.
I wyjście Legionów z Krakowa i pierwsze walki, i luki w szeregach, i nowe, wciąż rosnące zastępy.
Osobiste notatki i mapy Komendanta śpiewały pean niezłomnej, zwycięskiej wiary.
Papiery, przysyłane z austryackiego sztabu, — szydziły.
Listy strat płakały szeregami nazwisk.
Och, pamiętam wszystkie te imiona!
Przy każdem bezmała z nich polowa luneta przesuwała przed nami, jak żywe wspomnienie boju, w którym żołnierz padł.
Widziałem wszystkie te ataki nieustraszone, przedzierania się rozpaczliwe, osłaniania bohaterskie cudzych odwrotów.
I tyle, tyle krwi! Tyle szlachetnych, ukochanych głów, złożonych w czarną, wilgotną ziemię.
