nacisk[1]. Motywu tego nie znalazł w dziejach Litwy, bo w owych czasach był niemożliwy, należy on do najnowszej poezyi romantycznej a stworzył go Moore w »Czcicielach ognia«.
Wpływ Moora jednak, który podniosłem a który, jak widzieliśmy, odbił się na ogólnej koncepcyi fabuły Konrada, pozostawił także tu i owdzie ślady w samym poemacie. Przedewszystkiem widzieć się one dają w malowaniu ówczesnego, rozpaczliwego stanu Litwy, w charakterystyce Alfa Waltera, Aldony, w stosunku ich do siebie a wreszcie w niektórych drobniejszych szczegółach.
Dla ilustrowania tego przytaczam i zestawiam najbardziej charakterystyczne miejsca z obu poematów, które świadczą o pewnem pokrewieństwie i pewnych analogiach między powieścią polską a utworem angielskim.
Halban i Konrad, jak wiadomo, kilka razy mówią o tragicznem położeniu swej ojczyzny; gorące słowa, jakie im w usta wkłada Mickiewicz, tchną rozpaczą nad wewnętrznym stanem Litwy i jej mieszkańców, tchną bolem, że wśród ogólnego pogromu, beznadziejnej obrony lub rezygnacyi znajdują się między Litwinami tacy, którzy kłaniają się bogom zakonu, ale wlewają zarazem w duszę słuchacza nadzieję i zapewnienie, że biedna Litwa znajdzie bohatera, którego talizmanem duszy obrona wolności i zemsta wrogom.
Podczas uczty stary Wajdelota, zanim pieśń swą rozpoczął, mówi:
»Dawniej Prusakom i Litwie spiewałem,
Dziś jedni legli w ojczyzny obronie,
Drudzy, żyć nie chcąc po ojczyzny zgonie,
Dobić się wolą nad jej martwem ciałem;
Jak sługi wierne w dobrym i złym losie.
Giną na swego dobroczyńcy stosie.
- ↑ P. Tretiak w cyt. rozpr. (str. 22) twierdzi, że zakończenie przytoczone »Wstępu« ma całkiem inne znaczenie, mianowicie to, że Mickiewicz po zmianie planu, wkładając w poemat ideę nową »jakby chcąc zbić z tropu czytelnika, wskazuje na miłość, jako na główny temat poematu«. Twierdzenie to wydaje mi się nieprawdopodobnem, bo choć wiemy, że
