Strona:PL Cezary Jellenta Dante.djvu/017

Tak-eśmy odwykli, rzeczywiście, uważać Danta za człowieka, iż zapominamy o tem. Ale słuchając jego przeczystych hymnów do Matki Boskiej — w ostatniej pieśni Nieba, zapominamy jednocześnie, że ci bogowie, którym był podobny, których opieki i natchnienia wzywał nawet na progu raju, kędy przecie dla niewiernych miejsca wcale być nie może, mieszkali na Olimpie, i że cały będąc pod ich wpływem i cały przenikniony tchnieniem antycznego świata — całkiem naturalnie musiał iść za przykładem bogów... Kto wie, może nawet, jak oni, spuszczał niekiedy deszcz złoty, skoro, choć z domu zamożny, tyle długów narobił.
 Z tym rysem — pewnej zniewieściałości — szło w parze roztkliwianie się nad sobą samym, artystyczny egotyzm, który również świat lubi mieszać z egoizmem, choć jest on po prostu wytworem nadmiernego wezbrania uczuć, zarówno bolesnych jak rozkosznych. Tyleż one mają wspólnego z samolubstwem, ile bujna miłość z grzechem. W Dantym skargi i skłonność do żalów nie osłabiły bólu wszechludzkiego: owszem, może go nawet spotęgowały. Tylko doktryner zbawia świat, mając, zamiast serca, kamienny grot; Prometeuszom sęp rozdziera wnętrzności i wyrywa skargi z rozbolałego łona.
 Oto skąd się bierze rys niewieści w obliczu Danta: dużo z kobietami przestawał, kochał i tęsknił, a w tej miłości była pieszczota i miękkość. Dużo cierpiał i pragnął, a w tem pragnieniu było sieroctwo i opuszczenie. Lecz jak połączyć ten brak męztwa — jak mawiać zwykła powściągliwa przeciętność — z osławioną dumą i nieugiętym uporem? Bardzo łatwo. Trzeba tylko pamiętać, że duma i hart przekonań to co innego niż duma wieku dziewiętnastego, strojąca się w pozę Renégo, Korsarza, Lambra lub Araba, a która powstać mogła chyba tylko na tle nienawiści do mieszczaństwa i pospolitości, i walki z nadciągającą na-