Strona:PL Cyceron - Sen Scypiona.pdf/26

Ta strona została przepisana.

W Grecji panuje więcej zasada moralna, czyli ήθος, w Rzymie zaś zasada słuszności (aequitas). Cycero więc pierwszy, wprowadził filozofję do prawa i rzucił nasiona do przyszłej nauki zwanej filozofją prawa. Na jego myślach kształcili się znakomici prawnicy cesarstwa, jak Gajus, Paulus, Papinjan, Ulpian i t. d.
Organizacię państwa podaje Cycero trojaką: jedynowładztwo, arystokracją i ludowładztwo; mówi: „Każda z nich jest dobrą, ale też każda ma swoje wady; najlepszą tedy formą rządu, będzie mięszana[1]. Takiej właśnie formy, według niego, trzyma się Rzym. W tem miejscu Cycero naśladuje Polybiusza historyka wojen punickich, który w znakomitym swoim rozbiorze konstytucji rzymskiej, upatruje w niej trzy rodzaje władzy z taką dokładnością zastosowane, iż trudno powiedzieć czy forma rządu jest monarchiczną, czy arystokratyczną, czy też demokratyczną. Konsul bowiem przedstawia władzę monarchiczną, senat arystokratyczną, lud zaś swobodę republikańską. Cycero przekłada więc nad inne taką formę rządu, w której wyraża się równowagatych trzech elementów państwa, to jest ograniczenie zwierzchniej władzy wpływem możnych i wolnością ludu[2]. Taka forma organizacyi państwa, skutkiem umiarkowania, jakie w niej panuje, jest najtrwalszą ze wszystkich[3]. Myśl o mięszanej formie rządu, pierwszy objawił Plato, a po nim Arystoteles; wszakże głębszy jej rozbiór należy się Polybiuszowi i Cyceronowi.

Co do niewolników, Cycero trzyma się teorji Arystotelesa, jednakże każe z nimi obchodzić się po ludzku,

  1. De rep. I, 26—88.
  2. De repub. I. 45.
  3. Tamże, 44.