Strona:PL Darwin - O powstawaniu gatunków.djvu/378

 Organ służący do dwóch funkcyj może stać się dla jednej z nich, a nawet ważniejszej szczątkowym, lub też zupełnie nieczynnym, zachowując względem drugiej zupełną działalność. Tak np. przeznaczenie słupka polega na umożliwieniu woreczkom pyłkowym przedostania się do zalążków, ukrytych na dnie jajnika. Słupek składa się ze znamienia, osadzonego na szyjce, u niektórych atoli złożonych (Compositae) kwiaty męzkie, które naturalnie nie mogą być zapłodnione, posiadają słupek w stanie szczątkowym, ponieważ nie mają znamienia; a jednak jest on zresztą dobrze rozwinięty i podobnie jak u innych złożonych pokryty włoskami, aby zmiatać pyłek z otaczających i połączonych z sobą pylników. Organ może także stać się szczątkowym ze względu na własne swe przeznaczenie, a może być użytym do jakiegobądź innego celu; tak np. u niektórych ryb, jak się zdaje, pęcherz pławny staje się prawie szczątkowym ze względu na właściwą mu funkcyę pomagania rybie przy pływaniu, a zaczyna natomiast przekształcać się w organ oddechowy, czyli płuco. Możnaby jeszcze przytoczyć liczne inne podobne przykłady.
 Słabo nawet rozwinięte, lecz używalne jeszcze organy nie należy nazywać szczątkowemi, skoro nie mamy podstawy do przypuszczenia, że dawniej były one wyżej rozwinięte; mogą one być uważane, jako organy „tworzące się” w przejściu do dalszego rozwoju. Przeciwnie zaś, organy szczątkowe są albo zupełnie nieużyteczne: jak np. zęby, nigdy nie przerzynające dziąseł, lub też prawie nieużyteczne, jak skrzydła strusia, służące tylko jako żagle. Ponieważ organy w takim stanie dawniej, gdy jeszcze mniej były rozwinięte, mniejszy jeszcze przynosiły pożytek aniżeli obecnie, nie mogły się też były utworzyć przedtem w skutek zboczenia i doboru naturalnego, działającego tylko przez utrwalenie zboczeń pożytecznych. Wskazują one tylko dawniejszy stan posiadacza ich, a zachowały się po części tylko w skutek dziedziczności.
 Wszelako trudno jest określić, jakie organy są szczątkowe, jakie zaś zaczątkowe; albowiem możemy tylko na zasadzie analogii sądzić o tem, czy pewna część zdolną jest do dalszego rozwoju, a tylko w tym wypadku zasługuje ona na nazwę zaczątka. Organy w tym stanie są jednak zawsze rzadkie; albowiem twory z organami zaczątkowemi będą zazwyczaj wypierane przez potomków z organami w stanie doskonalszym i bardziej rozwiniętym, w skutek czego prędko wyginą. Szczątki skrzydeł pingwina, jako wiosła, wielki przynoszą pożytek i dlatego też mogą przedstawiać zaczątkowe skrzydła ptasie; nie idzie zatem, abym twierdził, że jest tak w samej rzeczy, albowiem prawdopodobnie stanowią one zredukowany i do innego celu przeznaczony organ. Skrzydło bezlotka (Apteryx) jest zaś zupełnie nieużytecznem i rzeczywiście szczątkowem. Proste nitkowate odnóża płazaka (Lepidosiren) Owen uważa jako „początki organów, które u wyższych kręgowców osiągają zupełnego rozwoju funkcyonalnego”; według atoli najnowszego poglądu D-ro Güunthera, stanowią one zapewne szczątki, składające się ze stałej osiowej części płetwy, której promienie boczne czyli gałęzie zanikły. Gruczoły mleczne dziobaka (Ornithorchynchus) mogłyby może być w porównaniu z wymionami krowy uwa-