Chorągwi za nim krew? Czy łuny szyba czerwona?
Przeszłości jakiejś tło, co się rozdziera i kona...
Granitu przy nim slup, ręką budzony z uśpienia
Przedpotopowy tom dziejów i rysów stworzenia...
............
Pisałem — powracając z pracowni,
gdzie portret — 1856, wrzesień.
W tej powszedniości o, jakże tu wiele
Mistycznych rzeczy i nieodgadnionych,
Maleńkich, jako światełka w kościele
Na dzień, za dusze święcon pogrzebionych,
Czerwoną iskrą drżących chwilkę jedną
Przez to, że za dnia świeci nad powszedną...
Ale to, że jest duchom i popiołom
Zwyczajną rzeczą, innym skryj to lepiéj
I nie mów (bliskim chyba przyjaciołom),
By nie zwątliło sił, co siły krzepi,
Jednotliwości radząc tam ogniwa.
Gdzie jednomyślność tylko jest godziwa...
Ta zaś nie tam jest, ani tam być może,
Gdzie będą ciała dwa o jednej duszy,
Lecz gdzie dwie dusze o tej samej porze[1].
Co niechaj, kto ma ku słuchaniu uszy,
Słyszy — i ze swej postrzega uboczy
Taki, który ma ku widzeniu oczy.
30, w wigilję dnia Zadusznego 1856.
Do której z tych trzech rzeczy wracać pozwolono?
Do ojczyzny, do kraju, czy do społeczeństwa?
Do pierwszej równie trudno którąkolwiek stroną —
Drugi jest ziemią, i to bez błogosławieństwa.
Pozostaje społeczność... Ta w trzy karnawały
Tem prędzej zapomina, im kto więcej stały...
1857.
W marmurów kraju Buonarotti, dziecię,
Pierś mamki etruskiej[3] ssące,
Ruszać się ucząc, chodzi już po świecie;
Gdzie stąpi — to lat tysiące...
Medyceuszów książęca zażyłość
Ku młodzieńcowi pośpieszy,
Krzesło w senacie[4] zajmie on przez miłość,
Papież go z sławy rozgrzeszy!
Wałów strzec będzie jak Archanioł Michał,
Mojżesza kształcąc w dział dymie[5],
I nie napróżno nawet będzie wzdychał
Do boskie[6] mającej imię.
Lecz na północy nie etruska mowa!
Marmur się kończy, gdzie lody —
I młot Odyna[7] nie dłóto, w nich kowa
Ku innym światom przechody![8]
To, jeśli po mnie co zostawić zdołam
Trzech sztuk bolesną potęgą,
To, jeśli postać jakową wywołam,
Nie będzie formą, ni księgą...
A dziś co kreślę, albo z bronzu leję,
To tylko jak w murze ćwiekiem
Więzień — kto inny ma laur i nadzieję,
Ja — jeden zaszczyt: być człekiem.
- ↑ Porze, — znaczy tu: czasie — materji. (P. P.).
- ↑ Do Jadwigi Łuszczewskiej, «Deotymy».
- ↑ Mamki etruskiej. Znając naturę twórczości i dłóta Michała Anioła, nie można nie zwrócić uwagi na biograficzny szczegół, iż mamka jego była żoną obrabiającego kamienie rzemieślnika, z okolicy, w której prawie jedyne są mury cyklopejskie. (P. P.).
- ↑ Michał Anioł za odrodzeniem rzeczypospolitei florenckiej był członkiem rady ośmiu na czele narodu, i nie jest tu mowa o ofiarowanem mu senatorstwie za pośrednictwem Celliniego, którejto godności zapewne nie chciał, kiedy nic posłowi nie odpowiedział. (P. P.).
- ↑ Fortyfikuje miasto jako przywódca inżynierji i artylerii. (P. P.).
- ↑ Boskie imię, olimpijskie — Olimpja. (P. P.).
- ↑ Odyn, w mitologii skandynawskiej bóg burzy i wichrów.
- ↑ Wedle tak podań północnych, jakoteż wiary, a nawet mniemań klasycznych starożytnych historyków, pasmo pod biegunem północnym mrokami swemi daje przejście dla duchów na planetę. (P. P.).
