i dziwnym słowa czarem, ale często w listach swoich schodzi do najniższej prozy, są albowiem listy, w których pisze o trzewikach dla emigrantów włoskich... Poeta!
Wielkim mógł być zapewne dyplomatą, jeżeli pokolenia zbuntowane i niechcące służyć powstającej Grecji, w imię Byrona tylko przystępowały do konfederacji — jeżeli baszowie tureccy z nim się tylko znosili, tak, iż do dziś szkołą byłoby dla dyplomaty rozpatrywać się, jak od pierwszej chwili przybycia do Grecji umiał Byron zażywać wszystkich języków, dla każdego stronnictwa i stanowiska zrozumiałych. Ale, do komitetu niepodległej Grecji pisząc, ten lord angielski mówi:
— «Myślę że wystarczającym celem jest wolność i niepodległość narodu, że jednak u Anglików, rodaków moich, nałóg do handlarstwa i przemysłu górę bierze nad wszystkiem, tedy dołączam i konsyderacje[1] o handlu angielskim w stosunku do położenia Grecji...» Poeta!...
Poeta! — powtarzam, albowiem dyplomaci, a nawet i niedyplomaci, uważaliby raczej za stosowne rozpoczynać przez okazywanie, owszem, iż nałogi i zła ojczyste są drogocenną spuścizną pamiątek lub glębokiemi na przyszłość narodu widokami. Poeta!...
Mógł on też swobodnie, jak to mówią, karjerą swoją zająć się przy tak znacznym majątku, jaki posiadał, ale on pieniądzmi długo wspierał ludzi nieszczęśliwych — potem powstający naród, a pod koniec tej Byrona służby zastawione były nawet jego książki prywatne. — Poeta!
Mógł nareszcie militarną karjerę wziąć za cel swój, zwłaszcza, że urodzenie dawało mu już stopień w armji, co więcej, że strzelał, jak Tyrolczyk, bił się na pięści, jak najlepszy bokser, pływał, jak nikt na świecie, ale archistrategos przeniósł nad to pojęcie wojska zreformować raczej system karny w garnizonie greckim. — Poeta!
Pierwsze słowa jego, w parlamencie angielskim powiedziane, były: «Nie poświęcajcie człowieka dla machinacji i machin!», ostatnie w Grecji: «Nie poświęcajcie narodu dla rutyny!». Pomiędzy temi dwoma wszakże są całe dzieje Europy aż do dzisiaj jeszcze!
A gdy już tak na Homera ziemi «Iljadę» wskrzesił, tedy w Fidjaszów[2] i marmurów ojczyźnie niema jego posągu, Europa zaś literacka naucza, że bajronizmem zowiemy antyreligijny, antysocjalny, antyrealny pierwiastek. Wolę ja za Juliuszem Słowackim powtórzyć: «Pobielanych grobów nie godzi się być cyprysami» — albo westchnąć z nim razem: «Żeby też jedna pierś była zrobiona nie podług miary krawca, lecz Fidjasza! Żeby też jedna!...»
I oto jest jakoby Ultima Thule[3] pieśni, albowiem epopeja tu przenikła w siebie samą, siebie w rzeczywistość odradzając. Napoleon Wielki przymuszany był pojmować kosmopolityzm[4] de la manière défensive i pobito go; ale tylko Kościuszko w Ameryce i Byron w Grecji pojmowali kosmopolityzm ze strony dodatniej i zwyciężyli też dla Ameryki i dla Grecji.
Nie wiem, kto w 30 roku był tym archistrategosem epopei, co na sztandarach napisał: «Za naszą i waszą wolność», ale wiem, że to był on: potwierdza to albowiem kwestja włościańska, agitująca właśnie państwo rosyjskie z inicjatywy polskiej i nie gdzieindziej czerpiąca pierwotną siłę swoją. Do Belwederu z bagnetem idzie poeta[5], — dalej powstaje Okonel[6] i Lamartine[7], — dalej jeszcze Mickiewicz we Włoszech zakłada to, co się teraz robi; a przed oczyma naszemi Ludwik Kossuth[8] tęż samą kończy epopeję, co się w Missolungi[9] rozpoczęła. Dlaczego epopeja na tym Europy pasie jest większa od sił trzech gabinetów? Dlaczego Mikołaj do tyla obawiał się i zabraniał poezji, do ila prochu? Czyliż nieprzyjaciele nasi mają być bystrzejsi od nas samych! O, zaiste, że służba poetów jest poważna, ale prawda ta dopiero na wstępie do epoki dzisiejszej świtać poczęła, u bram której z Homera lirą i Leonidasa mieczem spoczął Byron, trzy słowa o sobie rzec mogący: veni, cantavi, vici[10].
- ↑ konsyderacja (łac.) — rozważania, uwagi.
- ↑ Fidiasz (V-ty w. przed Chr.), jeden z największych rzeźbiarzy greckich.
- ↑ Ultima Thule, najbardziej na północ wysunięta ze znanych starożytnym wysp, prawdopodobnie Islandia.
- ↑ kosmopolityzm (gr.), uznawanie całego świata za swą ojczyznę.
- ↑ poetą wśród «belwederczyków» był Seweryn Goszczyński.
- ↑ Daniel O’Connell (1775-1817), słynny polityk i agitator irlandzki.
- ↑ Alfons de Lamartine (1790-1869), poeta i polityk francuski.
- ↑ Ludwik Kossuth (1802-1891), naczelnik powstania węgierskiego w r. 1848-49.
- ↑ Mesolongion (po włosku: Misolunghi), miasto w środkowej Grecji, sławne z bohaterskiej obrony w r 1825 i 1826 przeciw wojskom tureckim i egipskim.
- ↑ — (łac.) przybyłem, zaśpiewałem, zwyciężyłem, trawestacja znanych słów Cezara.
