kami wspomagał. Starszego brata Fabiusza nie tylko uprzejmie kochał, ale czcił i poważał. Nie ustępuje mu w tej mierze szczęśliwszy nad niego Epaminondas, gdy wyznawał, iż największą w szczególności ztąd czuł po zwycięztwie pod Leuktrami słodycz, iż niem żyjących jeszcze naówczas ojca i matkę pocieszył.
Równi byli w dochowaniu przyjaźni: Scypion z Leliuszem, Epaminondas z Pelopidą, z tą jednakże różnicą, iż się utrzymać między ostatniemi mogła, mimo wspólnictwa władzy i równości sławy w dziełach wojowniczych. Nie wkradła się w te prawe serca zazdrość, bo się ich przyjaźń wspierała na cnocie.
W dziełach wojennych zasłużyli sobie na sławę wielką i krajowi swemu każdy z nich istotną uczynił przysługę: Scypion burząc Kartaginę i Numancyą, Epaminondas zwyciężając Spartany. Nie przyszło Scypionowi walnych bitew toczyć z nieprzyjaciołami i takie jak Epaminondas pod Leuktrami i Mantyneą otrzymywać zwycięztwa. Ale ten dwa razy zapuściwszy się, od stolicy Lacedemonów odpartym został; Scypion mocą i przemysłem dwa miasta stołeczne zburzył. Tem szczęśliwsze było zdarzenie dla wodza Tebanów, iż sprawiedliwą wojną kraj własny z jarzma oswobodził, sprzymierzone Grecyi narody od przemocy Sparty uwolnił, Teby na czele Grecyi po stawił. Scypion był wykonywaczem zjadliwej zemsty i nienasyconej chciwości, już z toru cnoty występującego Rzymu. Dzieła jego zwycięzkie zgubę zwyciężonym, małą korzyść zwycięzcom przyniosły i owszem podnosząc do zbytniej możności tę rzeczpospolitą, stały się z czasem przyczyną upadku wolności rzymskiej.
Śmierć ich równie gwałtowna, sławę Epaminondzie na zwycięzkiem pobojowisku przyniosła; Scypion padł ofiarą zdrady tych, którymby najbardziej ufać był powinien. Żałowanemi byli sprawiedliwie dla dzieł, przymiotów i cnot swoich. Publiczny obchód sprawili Epaminondzie wdzięczni Tebanie; Rzym już skażony i po śmierci obrońcy swojego nie uczcił.
Dziejopisowie Chin opisując życia cesarzów swoich, nie tak się zastanawiają nad wojnami, które oni wiedli i innemi okazałemi zwierzchnie czynami, jako raczej nad tem, w czem byli istotnie użytecznemi krajowi swemu. Że zaś dobry przykład najwięcej działa, tych, którzy cnotą zasłużyli na miłość powszechną, przekładają nad zwycięzcę i bohatery. Z liczby małej takowych był Taj-tsong, z pokolenia panującego Tang. Ojciec jego Chinya-ty, małego państwa w Chinach, jeszcze naówczas podzielonych na różne części, posiadacz, po śmierci gwałtownej cesarza Tang-ty, powstał przeciw jego
