Kair i Damaszek wspaniałemi gmachy wznieśli nad wszystkie inne Azyi miasta; i tylko Rzym w starożytnościach przenosił je, Konstantynopol w wielkości i ludności równał się, położeniem zaś wszystkie inne przewyższał.
Harun-al-Raszyd kalif, ujęty wielkiemi przymiotami Karola Wielkiego, słał do niego posły; a między innemi podarunkami wiele roślin owocowych, nasion i kwiatów, lub nieznajomych dotąd w Europie, lub po przyniesieniu zaniedbanych. To się więc wówczas zdarzyło, co niegdyś za Lukulla, gdy po zwyciężonym Mitrydacie pierwszy drzewa wiśniowe z Pontu do Włoch przyniósł i tego szacownego plonu ojczyźnie swojej użyczył.
Z upadkiem władzy kalifów, ich wspaniałość znikła, a zatem i siadu onych wspaniałych budowli i rozlicznych ogrodów nie zostało. Zatrzymała jednakże niektóre Hiszpania pod władzą namiestników kalifa, dalej samowładnych monarchów Maurów zostająca. W mieście Kordubie, stołecznem królestwa tego nazwiska, dotąd całkowicie trwa pałac królów zwany Al-hambra, przy nim ogrody; architektura gmachów w rodzaju swoim, bardziej osobliwa, niż ozdobna, ma jednakże powab zadziwiającej wspaniałości. Wytryskujące z fontan wody oznaczają już wówczas używany ten rodzaj ozdób w ogrodach.
Chciał i umiał korzystać tak z darów kalifa, jako i sposobności krajowej Karol Wielki; i lubo opisów szczególnych mieszkań i ogrodów jego nie mamy, w urządzeniach jednak, które zostawił i które od rozdziałów, na jakie były podzielone, kapitularzami Karolowemi dotąd zowią, jest jedno właściwe ogrodom, gdzie wypisuje i oznacza, jakie jarzyny, kwiaty i drzewa w nich zawierać się, pielęgnować i rozmnażać mają. Wchodzi w każdego rodzaju wyszczególnienie, tekst prawa jest takowy: „Chcemy, aby w ogrodach wszyscy te zioła i rośliny mieli“. Przystępuje zatem do każdych z osobna i wymienia po łacinie jarzyny rozmaite i rośliny. Oprócz tego wyrażone są w prawach kapitularnych Karola Wielkiego jabłka, śliwy, jarzębina, gruszki, kasztany, brzoskwinie, pigwy, orzechy, migdały, morwy, laur, bobek, orzechy rozmaitych rodzajów, wiśnie.
Kiedy z upadkiem państw europejskich, nauką i kunsztami sławnych, zbytek, nie mając podsycenia, ustać musiał, a zatem budowle wspaniałe i gustowne śmiałej, ale zdrożnej architekturze ustąpić miejsca musiały; naówczas sztuki gdzieindziej z pośród zaroślin dzikości wydobywać się poczęły i wzrost niejaki wzięły u Arabów. Kalifowie następcy Mahometa, jak się wyżej wspomniało, byli spra-
