Przechodzenie kapitałów do coraz to mniejszej liczby rąk, skupianie się ich u nielicznych bogaczy przemysłowych i rolnych, a razem z tem, wydziedziczanie drobnych posiadaczy — jest dziś faktem powszchnym. Z jednej strony garstka wyzyskiwaczy nagromadza miljony, z drugiej — wzrasta ciągle liczba ludzi bez własności, zwiększa się klasa robocza. Oto główna treść dzisiejszego porządku kapitalistycznego i skutek kapitalistycznych rządów.
Wydziedziczeni z własności robotnicy znajdują się dziś w zupełnej zależności od kapitalistów. Są wprawdzie ludźmi wolnymi, lecz cóż znaczy wolność bez chleba? Sprzedają swą siłę roboczą, jako jedyny towar, który do nich należy, a nie mając żadnych środków do życia, muszą godzić się na warunki, jakie im kapitalista podyktuje. Kapitalista zaś dba tylko o swój interes, a robić może wszystko bezkarnie, bo w jego ręku skupiły się wszystkie bogactwa, bo od niego jedynie zależy dziś życie lub głód wywłaszczonej ludności. Interes jego wymaga najmniejszych wydatków; kupuje on pracę robotnika i chce z tej pracy wyciągnąć jak najwięcej zysku dla siebie, dając w zamian jak najmniej robotnikowi. Przez to ustanowiła się taka płaca robocza, która pozwala robotnikom na zakupienie niezbędnych środków utrzymania, lecz nic nadto. Kapitalista płaci robotnikowi tyle tylko, żeby ten mógł wyżyć, zachować swą siłę roboczą i dalej na niego pracować. Daje mu kawałek chleba tak samo, jak maszynom dodaje oleju, żeby dobrze działały, a czyni to we własnym interesie, bo cóżby robił, gdyby wszyscy robotnicy z głodu pomarli? Dbać on musi także o to, żeby płaca pozwalała robotnikom na wykarmienie swych dzieci, bo inaczej doszłoby do tego, że starzy robotnicy wymarliby, a młodychby zabrakło.
Taka więc płaca, która pozwala robotnikom żyć i karmić swe dzieci, jest niezbędną i dla robotnika i dla kapitalisty; dlatego też utrzymuje się ona powszechnie. Zniża się wtedy, gdy się zniżają ceny środków utrzymania: ceny zboża, mieszkań, odzienia i t. d.; podnosi się wraz z podwyższeniem się tych cen.
Kapitaliści, którzy za pomocą maszyn i wielkiej produkcji zdołali wytwarzać taniej, a przez to zniżyli ceny towarów, wygrali na
