„Orzeszkowa — powiada Zygmunt Kaczkowski w najnowszej pracy swojej[1] — zajmuje w literaturze współczesnej stanowisko wyjątkowe, którego powierzchowną błyskotliwością innych talentów olśnieni krytycy może jeszcze jej nie przyznali, ale którego z głębszym, a przeto i bezstronniejszym poglądem pisana historya literatury pewnie jej nie odmówi.“
Istotnie, część przynajmniej krytyki naszej, ta mianowicie, która w poglądach i opiniach swoich kieruje się zachowawczo-klerykalnemi zasadami, nie przyznaje znakomitej powieściopisarce, ani tego wielkiego talentu, z jakim tyle wspaniałych dzieł napisała, ani tych zasług społecznych, jakie działalnością swoją położyła wśród najtrudniejszych warunków czasu i miejsca. I dlaczego? Nie z estetycznych, zaiste, powodów, ale dlatego, że stanęła śmiało i otwarcie po stronie postępowych, wolnomyślnych i demokratycznych dążności społeczeństwa, że zamiast za tradycyą przesądów, nierozumu i zepsucia, wolała pójść za tradycyą swobodnego badania, reform i ciągłego doskonalenia się, jaką nam lepsza cząstka przeszłości naszej przekazała.
- ↑ „Słowo o romantyzmie,“ Lwów, 1891, str. 6.
