zaznajomić się z najnowszemi prądami wiedzy; książki w tym kierunku pisane sprowadzała sobie i studyowała. Jedynym jej przewodnikiem pod tym względem w wyborze książek była wtedy „Revue des deux mondes,“ stale od lat kilku prenumerowana i sumiennie odczytywana.
Jak na wiele, bardzo wiele umysłów spółczesnego pokolenia, tak i na nią silnie podziałało poznajomienie się z dziełem Buckle’a: „Historya cywilizacyi w Anglii.“ Według własnego jej wyznania[1], przy pierwszem czytaniu tej książki czuła, jak gdyby wzrok jej, wzmacniając się z dniem każdym, sięgać mógł dalej i wyżej, jak gdyby w coraz wyraźniejsze obrazy układały się pojęcia, wyobrażenia, dojrzewały zasady, które przedtem snuły się jej w myśli, jak mgliste widma.
Za Bucklem poszli inni wielcy przedstawiciele nauki nowożytnej i dopomogli młodej kobiecie do ułożenia swoich wiadomości w pewną jednolitą całość, mającą jej zastąpić ten częścią tradycyjny, często konwencyonalny pogląd na świat, na jakim poprzestaje niemyślący, a przynajmniej nie zagłębiający się w pojęcia ogół. Oczywiście całość ta nie mogła być odrazu zupełnie obrobioną i we wszystkich częściach wykończoną, owszem z biegiem lat, a raczej z pogłębieniem się myśli, uzupełnianą być miała jeszcze wielokrotnie; dawała już atoli umysłowi możność grupowania poglądów i wyprowadzania ich z jakiejś zasady, a równocześnie stawała się bodźcem do podzielenia się wynikami swych spostrzeżeń i rozmyślań z jaknajszerszą publicznością, ażeby pewne opaczne opinie sprostować i przedstawić rady co do usunięcia szkodliwych i zgubnych przyzwyczajeń, zarówno w myślach, jak i postępkach. Obrała ku temu formę najpopularniej-
- ↑ Zob. szkic biograficzny E. Orzeszkowej przez W. Kościałkowską w „Kłosach“ 1881, Nr. 812—814.
