Strona:PL Eliza Orzeszkowa-Bene nati.djvu/072

się przedstawić „czystą treść człowieka“ w formie objawów charakterystycznych, wziętych wprost z życia. Nie ukrywa bynajmniej ich ciemnoty, ich brutalnych nieaz popędów, ich grubych obyczajów, skłonności do swarów i bójek, pijaństwa, chciwości itp., ale wykrywa także ich głębokie uczucia, ich surowe pojęcie o uczciwości, a niekiedy bardzo poważny i bardzo subtelny nastrój. W pierwszej powieści wiejskiej z tej doby, w „Nizinach“ znać było jeszcze trochę sentymentalności w przedstawieniu cierpień biednej wieśniaczki-matki, ale już w „Dziurdziach“ rozwinęła autorka rozległą skalę uczuć różnorodnych, a pełnych prawdy, prawie wszechstronnie przedstawiając życie chłopskie w chacie, na polu, w karczmie, w kościele na jarmarku, wyprowadzając całą galeryę postaci chłopskich z bardzo szczęśliwie i bystro pochwyconemi różnicami usposobień i charakterów. Nowella „W zimowy wieczór“ przyniosła prócz świetnie oddanych realistycznie szczegółów zaimprowizowanej wieczornicy, treść pełną dramatyczności wewnętrznej i wysoki polot poetyczny. W „Chamie“ przeważa strona psychologiczna nad malowniczą; dwie figury główne (Paweł i Franka) są po mistrzowsku nakreślone, zarówno pod względem charakterystyki zewnętrznej, jak i wewnętrznej.
 W najnowszym utworze, który obecnie wychodzi do druku, w „Bene nati“ Orzeszkowa po raz pierwszy silnie uwydatniła, zaznaczone tylko w „Chamie,“ przeciwieństwo szlachty okolicznej i chłopów, i to nie w zwykłych warunkach istnienia obu tych warstw, lecz w stosunku szlachcianki, namiętnej Salusi, do chłopa wykształconego; tem silniej wystąpiły tu na jaw uprzedzenia jednej klasy do drugiej, stające się silnych powikłań dramatycznych powodem.
 Z życia miejskiego kilka tylko stron pochwyciła nasza powieściopisarka i odmalowała w swoich utworach.