Strona:PL Eliza Orzeszkowa-Bene nati.djvu/074

od wieku zeszłego wielu miała znakomitych reprezentantów, w powieści zaś nowszej wyrażoną została przez Kraszewskiego. Nie odtrącać i lekceważyć, ale skupiać i jednoczyć siły społeczne — oto zadanie rozumnych obywateli. Nie trzeba jednakże mniemać, iż autorka dla osiągnięcia zamierzonego przez tendencyę skutku przemilczeć pragnie wady i niemiłe właściwości tej klasy ludzi. Prawda, że częściej kreśli charaktery dodatnie, aniżeli ujemnie, nie pomija ich wszakże, ani w „Elim Makowerze,“ ani w drobnych obrazkach takich, jak „Silny Samson“ „Daj kwiatek,“ „Gedali,“ ani w najznakomitszym utworze, to tej kategoryi należącym, w „Meirze Ezofowiczu,“ w którym najwielostronniej odmalowała różnorodne usposobienia, pojęcia i dążności żydów małomiasteczkowych, by na tem tle wystawić piękną, sympatyczną, urokiem poezyi owianą postać bohatera tytułowego, dążącego przebojem ku światłu i prawdzie.
 Oddzielną grupę w twórczości Orzeszkowej stanowią powieści na tle dziejów starożytnych osnute. Cokolwiekby powiedzieli przeciwnicy romansu historycznego, zgodzić się przecież muszą na to, że z psychologicznego punktu widzenia można zrozumieć skłonność tych autorów, którzy, zrażeni i zniechęceni na czas jakiś do stosunków świata dzisiejszego, uciekają w przeszłość, by w niej szukać, czy ochłody, czy też poprostu odmiennych wrażeń, a powoławszy potęgą wyobraźni, zasilonej wiedzą, zamarłe kształty nanowo do życia, chcą się spsotrzeżeniami swemi i nastrojem podzielić z ogółem czytającym. Trzeba się niewątpliwie zgodzić z owymi przeciwnikami, że niepodobieństwem jest odtworzyć tę przeszłość w całej jej prawdzie, że niepodobieństwem jest ustrzedz się przenoszenia myśli i uczuć nowoczesnych do duszy ludzi z czasów odległych, ale niepodobna też przystać na całkowite potępienie usiłowań, mających na celu takie artystyczne